Foto: Ćirilicom

Torta Zmaj je neodvojivi dio budvanske lokalne nematerijalne kulinarske baštine. Nakon objavljivanja recepta u knjizi Kako je Budva sanjala Mediteran, kolač je polako popularizovan, ali je tradicionalni način izrade čuvalo tek nekoliko starijih žena, pa je mogao i da se sasvim izgubi. Uprava za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore razmotrila i prihvatila inicijativu Božene Jelušić o uspostavljanju zaštite nematerijalnog dobra izrade Zmaj torte u Budvi, a autori filma su riješili da tome posvete ovaj film.

Filmska priča slijedi , zaštićeno nematerijalno kulturno dobrojednu koincidenciju fantastičniju od mašte. Oko budvanske torte zmaj se prepliću mit i stvarnost, simbolika i drevna svakodnevica, Kadmo, Enhelejci, drevni mozaici i gotovo zaboravljeni kolač… Koreditelj, snimatelj i montažer filma Slaven Vilus demonstrira izuzetni vizuelni senzibilitet za duh grada, njegove detalje i tragove tradicije, a Božena Jelušić korak po korak otkriva način pripreme koji su nekadašnje domaćice često mistifikovale i držale u simpatičnoj ženskoj tajnosti.

Poslastice sličnog ukusa javljaju se na raznim mjestima u pojasu Mediterana. Kod nas su poznate peraška i dobrotska torta, ali se oblik serpenta sačuvao samo u Budvi i na ostrvu Rabu (rapska ili puž torta). Kada je u pitanju oblik zmije, na Mediteranu su još poznati italijanski torciglione i biscione di Natale, toledanska anguila de mazapánis, marokanski kolač M’Hanncha. I u Budvi se kolač ovog oblika spremao po pravilu za Božić, Uskrs i svadbena veselja.
Budvanski zmaj je poznat po svojoj jedinstvenoj, mediteranskoj kombinaciji sastojaka i ukusa, ali i osobenom metodu pripreme koji se generacijama prenosio kao simbol i kruna kulinarske vještine. Povezuje se sa drevnim legendama prepunim arhetipskih i simboličkih značenja. Tu je u prvom redu mit o osnivaču Budve, kralju Kadmu.

Budva je jedan od pet najstarijih gradova na našem dijelu Jadrana, a izvori svjedoče da su je naseljavali Iliri, odnosno pleme Enhelejaca poznato kao Narod jegulja. Mitsko predanje nastanak grada pripisuje grčkom heroju Kadmu i njegovoj ženi Harmoniji, koji su se nakon smrti u zemlji Enhelejaca preobrazili u zmije i ušli u temelje grada da ga zauvijek čuvaju. Ostaci drevnih kultova zmije još uvijek žive i na Crnogorskom primorju, a po jednom od njih je grijeh ubiti zmijolikog blavora koji živi pod pragom kuće.

Jedna od poveznica sa drevnim mitom je i arheološko nasljeđe grada Budve, osobito ostaci mozaičkog poda iz 2. vijeka i fragment cjelovite predstave zmaja sa izuvijanim zmijskim tijelom. Zmija (ali i zmaj) kao arhetip ima izuzetno bogato simboličko značenje obnove i ponovnog rođenja: od uroborosa, kosmičke zmije, mitskog pretka, slovenske čuvarke kuće, zmije iz razuđene antičke tradicije, potom iz hrišćanske tradicije (zbog koje je ovaj kolač na različite načine preimenovan, kao u slučaju budvanske torte Zmaj).