Foto: ilustracija / Foto: unsplash

Mladen S. Crnogorčević je 1901. godine, u radu "Crkve i manastiri u općini budvanskoj“ (Glasnik pravoslavne dalmatinske crkve, Zadar, 1901), o dva nekadašnja manastira u Budvanskom polju i njihovim posjedima napisao sljedeće:

"Do današnje crkve Sv. Petke postojali su: starinski manastir i manastirska crkva Sv. Marka. Ovaj je manastir postanjem stariji od Podostroga, ali se ni za nj ne zna upravo kada je osnovan. Kako Podostrog i Stanjevići, tako je i on izgorio 1869. g., i tada je prestao biti manastirom, od koga je zadržao samo ime. Manastirski zidovi zjali su tako od 1869-1885. godine, a tada je na njima podignuto današnje školsko zdanje.

Zapadno od manastira bila je man. crkva Sv. Marka, po kojoj je i manastir negda tako nazivan. Temeljni zidovi, za čovjeka visoki, svetiteljskim likovima živopisani, poznavali su se do 1885. g., a tada su poravnani sa zemljom. Kad Šćepan Mali i Vasilije Brkić dođoše u ove krajeve: prvi iz bijeloga svijeta, drugi iz Pećke patrijaršije, Mlečići razoriše ćuskijama oltar ove crkve, a istim mahom i uglove kneževskih kuća u Mahinama, Poborima i Braićima.

Kako kažu, tada je sazidana današnja crkva Sv. Petke, ali je pogrešno tako mišljenje, jer je ona opstojala i ranije. Mogućno je, da je tada bila oštećena, i odma zatim opravljena, pa je tako o njoj, kao i o mnogima drugim rečeno da je sazidana, gdje nije nego samo proširena. I ona je izgorela 1869. g.

U manastiru Podmahinskome sastavljeno je 12. marta 1732. g. darovno pismo, kojim je Stanko Mihović iz Lastve grbaljske poklonio tu prisutnome mitropolitu Danilu Petroviću-NJegošu: zemlju Podkutnjicu, Lug, zemlju pod Crvenim putem, Prokos kod Jaza, Cerjen i zemlju pod Mirine. Sve je to poklonio Mihović na vječna vremena mitropolitu Danilu pred svjedocima: podmahinskim igumanom Isaijom, Voinom LJubanovićem sa Svinjišta, Nikom Duletićem iz Lastve i Stankom Nikovim iz Bačića. Kad je nastao neki spor s vladom mletačkom, 1789. g., slao je mitropolit Petar I Petrović-NJegoš Teodosija Mrkovića da pregleda manastirske zemlje. O tome pohodu sačuvao se je izvještaj u italijanskome prijevodu. Kao što je iguman Isaija bio svjedok tome spisu, tako je bio pisac one isprave, kojom pop Jovo Gigović i neki drugi darovaše mitropolitu Savi Petroviću-NJegošu 1744. g. dio od Koložunja, dio Franetin itd. (Šem. bok. za 1885. g.).

U drugoj polovini XVII. v. posluživao je man. crkvu pop Vuko Milićević, a prve polovine XVIII v. iguman Isaija Jovović Rišnjanin i jeromonasi: Sava i Maksim Mileševac.

U ovome je manastiru proveo jesen i zimu 1764. g. Dositije Obradović, koji spominje igumana “iz Sv. Petke iz Maina”, a 1768. g. arhimandrit Georgije Gigović lijepo je dočekao pećkoga patrijarha Vasilija Brkića, što je Mlečiće uznemirilo. God. 1782. i 1787. amo se bavio Major Petar Živković, s kojim je vodio prepisku Serdar Mojsije Plamenac. Vuk vit. Vrčević, na poziv i u nazočnosti Mitropolita Petra II Petrovića-NJegoša, ovdje je prepisivao za 27 dana bez prestanka njegovu Slobodijadu, kako to isti Vrčević kazuje u ” Ograncima za istoriju Crne Gore ” ( Dubr . Zab . 187.). God. 1858. amo je htio doći Đura Jakšić s popom Filipom (Tanovićem), ali nije imao putnoga troška (Dela Đura Jakšića. kn. VII .)

Pri crkvi je ravnica od kakova tri rala zemlje, koja je i danas opasana zidovima, a spadaše manastiru Podostrogu. To su Carine pri tzv. Babiloniji: negdašnji Vinograd Vladike Rada…“

Kako se ne bi stvarale zabune, moramo primijetiti da u svom tekstu Mladen S. Crnogorčević današnji manastir Podmaine ili Maine imenuje kao manastir Podostrog, iz jednostavnog razloga jer se on nalazi pod brdom u Mainama koje se naziva Ostrog. Dašnji manastir Podmaine ne treba nikako dovoditi u vezu ili poistovjećivati sa nekadašnjim starim manastirom sa hramom Sv. Petke ili sa drugim manastirom Svetog Marka, koji su se nalazili u Mainskom polju koje danas nazivaju i Budvansko.

Takođe, treba istaći da poslije rušenja manastira Svetoga Arhangela Mihaila, na ostrvu Miholjska Prevlaka kod Tivta, sjedište Zetske mitropolije jedno vrijeme biva preseljeno u budvanski manastir Svetoga Marka, pa potom u manastire Prečista Krajinska, Svetog Nikole u Vranjini na Skadarskom jezeru, Svetog Nikole na Obodu, da bi 1484. sjedište mitropolita zetskog postao Cetinjski manastir.


Manastirište Sv. Spiridona na Svetom Stefanu


Tokom vjekova Paštrovići su sagradili pet hramova na ostrvu Sveti Stefan. Dva hrama su posvećena Svetom Arhiđakonu Stefanu po kojem je ostrvo i dobilo ime. Manji hram Svetog Stefana (9.januar) je iz 1464. godine, a veći hram je iz 1885. godine i posvećen je Prenosu moštiju Svetog Arhiđakona Stefana (15. avgust). Treći hram na ovom ostrvcetu je posvećen Preobraženju Gospodnjem, živopisan je 1633. godine. Četvrti hram je posvećen Rođenju Presvete Bogorodice, iz 15. vijeka. Godine 1937. prilikom osvećenja novoobnovljenog hrama Presvete Bogorodice, mitropolit Gavrilo Dožić je na molbu kraljice Marije Karađorđević hram posvetio i Svetom Aleksandru Nevskom.

Prilikom gradnje grad-hotela Sveti Stefan 1959. godine crkva Aleksandra Nevskog je porušena, zatrpana i zazidana. Preko nje je izgrađena hotelska terasa. Iz tadašnje crkve Aleksandra Nevskog sačuvan je ikonostas i dijelovi zvona i preneseni u manastir Praskvicu. Ipred naosa crkve otkriveni su grobovi djece stradale za vrijeme kuge jer se vjerovalo da će na taj način otjerati kugu. Hram Svetog Aleksandra Nevskog je po treći put obnovljen, a osveštao ga je mitropolit Amfilohije 14. septembra 2013. godine.

Prilikom najnovije obnove ostrva Svetog Stefana otkrivena je još jedna manastirska crkva. Naime, radi se o manastiru Svetog Spiridona čiji su temelji otkriveni tokom pomenutih građevinskih radova, ali su nakon toga ponovo zatrpani. Svjedočanstva o postojanju ovog manastira nalazi se u Šematizmu Bokokotorske eparhije iz 1876. g., na crtežima stranih putopisaca (crtano sa mora), kao i na mapama gdje su unesene i dimenzije hrama. Pretpostavka je da je hram iz 16 -17. vijeka kada je i počeo da se širi kult svetog Spiridona kod nas.

Crkvica Svetog Spiridona je porušena, a njeni ostaci nalaze se na Paštrovskoj gori, na Ograđenici, oko kilometar i po od sadašnjeg manastirskog skita Sv. Spiridona, koji pripada manastiru Rustovo. Austrougari su ovu crkvu srušili i na njoj podigli karulu, a narod je na Ograđenici podigao novu crkvu manastirskog skita Sv. Spiridona.

Hramovna slava manastira Svetog Spiridona proslavlja se u crkvi Svetog Aleksandra Nevskog, 25. decembra po gregorijanskom kalendaru.

Izvor: mitropolija.com