Foto: detinjarije.com

Na današnji dan 1787. godine u Tršiću rođen je Vuk Stefanović Karadžić. Osnovnu pismenost je stekao uz pomoć rođaka Jevte Savića, potom se kratko školovao u Loznici i Manastiru Tronoša.

Pokušao je da nastavi školovanje u Sremskim Karlovcima, ali kako nije imao svjedočanstvo o završenoj osnovnoj školi nije mu pošlo za rukom, pa odlazi u Petrinju da uči njemački jezik. Postaje pisar u štabu Jakova Nenadovića, a zatim pisar Sovjeta, u Beogradu, gde nastavlja školovanje 1808. kao đak Velike škole.

Zbog teškog reumatskog oboljenja zglobova prinuđen je da se vrati u Tršić, ali i pored bolesti ne odustaje od svojih snova. Govorio je: „Da nisam imao štulu, bio bih, možda, poginuo od Turaka, kao mnogi moji vršnjaci, a moja štula me je naterala da tražim mira, da mirno čitam knjige, da mirno zapisujem na hartiji ono što sam čuo i video okom.“

Preko Pančeva, Zemuna i Pešte 1813. stiže u Beč, a tamo upoznaje Jerneja Kopitara, cenzora slovenskih knjiga u Beču koji je zastupao slovenske narode i njihovu književnost u Evropi. Kopitar je u mladom Vuku pronašao pravog saradnika i uputio ga je u rad na srpskom jeziku i pravopisu i sakupljanje narodnih umotvorina.

Već 1814. izlazi iz štampe prva Vukova knjiga, „Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica“, a potom i prva njegova gramatika sa novom azbukom – „Pismenica serbskoga jezika, po govoru prostoga naroda napisana“.

Evropa je bila oduševljena srpskim narodnim pjesmama, a Jakob Grim kaže da među njima ima pjesama koje mogu da stanu i pored „Pjesme nad pjesmama“. Vuk vrijedno i istrajno radi na sakupljanju narodnih pjesama, pripovedaka i poslovica, reformiše srpski jezik i pravopis, sastavlja „Srpski rječnik“, piše o narodnoj književnosti, književnu kritiku i biografije, prevodi „Novi zavjet“…

Uvodeći narodni jezik u književnost i reformom azbuke Vuk je uveo revolucionarne promjene i izazvao najveće rasprave u našoj kulturnoj istoriji

Bio je počasni doktor univerziteta u Jeni i Harkovu, dopisni član Bečke, Petrogradske i Berlinske akademije nauka, član Društva ljubitelja ruske književnosti Moskovskog univerziteta, Petrogradskog društva ljubitelja ruske književnosti, Učenog društva pri Krakovskom univerzitetu, Afričkog instituta u Parizu za ukidanje ropstva i dr. Dopisni član Društva srpske slovesnosti postao je 1842.

Piši kao što govoriš, čitaj kako je napisano.

– Glavno načelo Karadžićeve reforme

Jedan od najzanimljivijih Vukovih nacrta su Srpske narodne pjesme na kojim je besprekorno radio dugim godinama i koje je objavio 1823. u Leipzigu, da bi u novim izdanjima djelo proširio i ljepše uredio 1824. i 1833. U proljeće 1831. godine je imenovan za predsjednika „Beogradskog Sjedinjenja Magistrata i Suda” (29. marta 1831), što se u današnjim terminima smatra gradonačelnikom Beograda.

Godine 1847. na srpskom književnom prostoru su objavljena djela nekih književnika (Daničićev Rat za srpski jezik, Pjesme Radičevića, i djelomično Njegošev Vijenac) koji su zapravo pratioci Vukovog pravca, zajedno sa Vukovim prevodom Novog zavjeta. To je bio njegov prvi veliki uspjeh, mada su njegove ideje bile marginalne i nepopularne jer je imao mnogo protivnika i neprijatelja u Srbiji. Poslije velike narodne revolucije (1848), nacionalna borba malih naroda je postala sve jači ideal u političkim i književnim europskim krugovima, posve kod progresivne i liberalne ljevice. U martu 1850. jedna mala grupa srpskih (Daničić), hrvatskih (Mažuranić) i slovenskih (Miklošič) intelektualaca je se sastala zajedno sa Karadžićem u Beču da bi razgovarala o mogućnosti jednog zajedničkog serbsko/horvatskog jezika, na čemu se temelji dokument poznat kao Bečki književni dogovor.

Vukova reforma će biti priznata za zvanični književni jezik u Srbiji 1868, četiri godine nakon njegove smrti. Gaj će umrijeti 1872, dok će Mažuranić prije svoje smrti (1890) postati hrvatski ban (1873–1880) u Austro-ugarskom carstvu i tako ostaviti dubok trag u hrvatskoj kulturi, tako na književno-jezičnom nivou (tzv. Hrvatski vukovci) kako i u društveno-političkoj raspravi.

Vuk Karadžić je umro 6. februara 1864, popodne, u Beču u svojoj 76. godini. Malo se zna o uzrocima i okolnostima, jer su slaba direktna svjedočenja. Njegov prah je prenešen u Beograd 1897. godine i sa velikim počastima sahranjen u porti Saborne crkve, pored Dositeja Obradovića.


Djela Vuka Karadžića

• 1814 – Mala prostonarodna slaveno-serbska pesnarica [Beč]
• 1814 – Pismenica serbskoga jezika [Beč]
• 1814 – Srpske narodne pjesme [Beč] (1814, 1815) ~ Narodna srbska pjesnarica
• 1817 – O Vidakovićevom romanu
• 1818 – Srpski rječnik (1852)
• 1820 – O Ljubibratovićevim prevodima
• 1821 – Narodne srpske pripovjetke [Beč] (dopun. 1853 , 1870) ~ Srpske narodne priče
• 1823 – Luke Milovanova Opit nastavlenja k Srbskoj sličnorečnosti i slogomjerju ili prosodii [Beč]
• 1823 – Narodne srpske pjesme I–V [Beč, Leipzig] (1824, 1833, 1841, 1845, 1846, 1862, 1865, 1866)
• 1824 – Mala srpska gramatika [Leipzig]
• 1825 – Žizni i podvigi Knjaza Miloša Obrenovića [Sankt-Petersburg]
• 1826 – Danica I–V [Beč] (1827, 1828, 1829, 1834)
• 1826 – Žitije hajduk-Veljka Petrovića
• 1827 – O staroj istoriji, turskoj vladavini, hajudima
• 1827 – Žitije Đorđa Arsenijevića [Budim]
• 1827 – Geografičesko-statističesko opisanije Srbije
• 1827 – О staroj istoriji, turskoj vladavini, hajducima
• 1827 – Prvi srpski bukvar
• 1828 – О Milošu Obrenoviću [Budim] (1832)
• 1828 – Prva godina srpskog vojevanja na daije
• 1829 – Kao srpski Plutarh, ili žitije znatni Srbalja
• 1834 – Druga godina srpskog vojevanja na daije
• 1836 – Narodne srpske poslovice i druge različne, kao i one u običaj uzete riječi [Cetinje] (1849)
• 1837 – Montenegro und die Montenegriner (de) (Stuttgart)
• 1839 – Odgovori Jovanu Hadžiću – Milošu Svetiću na njegovne Sitnice jezikoslovne (1843, 1847)
• 1844 – Odgovor na laži i opadanja u „Srpskom ulaku”
• 1845 – Pisma Platonu Atanackoviću
• 1845 – Srpsko epsko pesništvo
• 1847 – Novi zavet [Beč]
• 1849 – Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona [Beč] [Druckerei des armenischen Klosters]
• 1857 – Primeri Srpsko-slovenskog jezika [Beč]
• 1860 – Praviteljstvujušči sovjet serbski za vremena Kara-Đordjijeva [Beč]


Posthumna djela

• 1866 – Srpske narodne pjesme iz Hercegovine [Beč]
• 1867 – Život i običaji naroda srpskog [Beč]
• 1872 – Nemačko srpski rečnik [Beč]
• Crven ban: narodna erotska poezija