15-10-2019

Navršava se 30 godina od smrti Danila Kiša

Prije 30 godina, u Parizu je umro Danilo Kiš, za kojeg prof. dr Sonja Tomović Šundić reče: “Pisac koji je povezao dvije duhovne vertikale – Lovćen, koji je genetski imao u sebi, i Zid plača, kao jevrejsku, mitološku tradiciju, pisac koji je uvijek mislio da je bolje nepravdu trpjeti, nego je činiti, pisac koji je do savršene ironije, na jedan briljantan način izvrnuo ruglu logiku totalitarnog sistema koji poništava ljudsku ličnost, pisac koji je reagovao na društvene promjene i komentarisao ih, pisac čiji su junaci bili obični ljudi i čije je djelo odoljelo provjeri vremena”.

Navršava se 30 godina od smrti Danila Kiša | Radio Televizija Budva

Danilo Kiš je rođen 22. februara 1935. godine u Subotici, od oca Eduarda Kiša, mađarskog Jevrejina i majke Milice (rođene Dragićević), Crnogorke – Cetinjanke, kao njihovo drugo dijete (prvo je ćerka Danica – rođena 1932). Porodica Kiš se 1937. godine seli u Novi Sad gdje 1939. godine (u vrijeme donošenja antijevrejskih zakona u Mađarskoj), da bi mu spasili život, roditelji Danila krste u Uspenskoj crkvi po pravoslavnom obredu.

Kada je počeo rat 1941. godine Danilo je pohađao prvi razred srpske osnovne škole. U januaru 1942. godine u Novom Sadu su ubijene stotine vojvođanskih Srba i Jevreja a mađarski vojnici odvode njegovog oca Eduarda koji nekim čudom ostaje živ. U Vojvodini traju progoni Jevreja zato Eduard uči đecu mađarski jezik da bi ih početkom 1943. godine prebacio u svoje rodno mjesto u zapadnu Mađarsku. Tamo Danilo radi kao sluga kod bogatih seljaka i ide u školu. U svojoj devetoj godini napisao je prve pjesme, na mađarskom od kojih je jedna govorila o gladi dok je druga bila ljubavna. Danilov otac, Eduard Kiš je 1944. godine odveden (zajedno sa većinom svojih rođaka) u Zalaegerseg, a odatle u Aušvic iz kojeg se neće vratiti. Milica Kiš 1947. godine, sa svojom djecom, Danicom i Danilom, posredstvom Crvenog krsta stiže na Cetinje, kod svog brata, Rista Dragićevića, poznatog istoričara. Danilo upisuje školu na Cetinju, ponovo uči srpskohrvatski jezik i uspostavlja prva drugarstva.

Cetinjsku gimnaziju završava 1954. godine i odlazi na studije u Beograd gdje 1958. godine, diplomira na Filozofskom fakultetu u Beogradu na katedri za Istoriju svetske književnosti sa teorijom književnosti kao prvi student na novootvorenoj katedri za Uporednu književnost.

Danilo 1959. godine putuje za Pariz, 1960. godine završava postdiplomske studije odbranom rada "O nekim odlikama ruskog i francuskog simbolizma", a od marta 1961. do marta 1962. godine, boravi u Bileći i Delnicama gdje služi vojni rok. Potom se ženi sa Mirjanom Miočinović i sa njom živi do 1981. godine, a poslije razvoda u Parizu upoznaje Pascale Delpech i sa njom će živjeti do kraja svog života.



Prva dva Kišova romana "Mansarda" i "Psalam 44" objavljena su 1962. godine u izdanju beogradskog "Kosmosa", roman "Bašta, pepeo" 1965. godine, zbirka priča „Rani jadi” (za djecu i osjetljive) 1969. godine. Za roman "Peščanik" objavljen 1972. godine dobio je NIN-ovu nagradu, koju je nekoliko godina kasnije vratio. Zbirku priča "Grobnica za Borisa Davidoviča" objavljuje 1976. godine, a polemičku knjigu "Čas anatomije", u kojoj je po ocjeni kritičara superiorno odbranio svoje stavove i napade na
"Grobnicu za Borisa Davidoviča", objavio je 1978. godine. Zbirku pripovetki "Enciklopedija mrtvih", za koju dobija Andrićevu nagradu, objavio je 1984. godine, dvije godine kasnije dobija nagradu „Skender Kulenović” i francuski orden „Vitez umjetnosti i književnosti”, a 1987. godine Sedmojulsku nagradu.

Kao lektor za srpskohrvatski jezik i književnost boravio je u Strazburu 1962 – 1964, na Univerzitetu u Bordou od 1973 – 1976 a u Lilu od 1979 do 1983. godine predaje srpskohrvatski jezik i književnost.

Prvi znaci Kišove bolesti pojavljuju se 1986. godine kada mu američki doktori dijagnosticiraju karcinom pluća. Operisan je u Parizu krajem 1986. godine. Od 1979. godine živio je u Parizu gdje je i umro 15.10.1989. godine. Po svojoj želji sahranjen u Beogradu (u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju), po pravoslavnom obredu.


Borislav Pekić je tih dana zapisao: „U poslednjim, za žive vidljivim, časovima verni je prijatelj upitao Danila boli li ga šta. ‘Da’, rekao je. ‘Šta?’, upitao je prijatelj. ‘Život’, odgovorio je Danilo.“

Tokom života, Kiš je prevodio Endrea Adija, Cvetajevu, Pasternaka, Mandeljštama, Apolinera, Majakovskog, Solovjova, Baljmonta, Kuzmina, Belog, Gumiljova, Ahmatovu, Korneja, Gotjea, Malarmea, Jesenjina. Sabrana djela Danila Kiša objavljena su 1995. godine u četrnaest tomova i prevedena su na sve značajnije svjetske jezike.