Foto: Arhiva

Janko Vukotić (Čevo, 18. februar — Beograd, 4. februar 1927), srpski državnik, vojskovođa, armijski general, divizijar, komandant Istočnog odreda crnogorske vojske, predsednik vlade Kraljevine Crne Gore (1913—1915), komandant Crnogorske divizije u bici na Bregalnici (1913), jedan od potpisnika Bukureškog mira (1913), komandant crnogorske Sandžačke vojske (1914—1916).

1)Biografija - Rođen je na Čevu, kod Cetinja
2) 18. februara/2. marta 1866,
3) kao osmo, najmlađe dete) od majke Marice, rođene Mravljević iz sela Tomića i oca serdara Stanka Vukotića, senatora i člana Velikoga suda) Otac je bio u srodstvu s kraljičinim ocem, vojvodom Petrom Vukotićem)

Školovanje

Osnovnu školu je započeo u rodnom mestu 1872, ali je zbog rata sa prekidima završio tek 1882.) Nižu gimnaziju je učio na Cetinju, a pešadijsku oficirsku i podoficirsku školu (1882—1886) je završio u Modeni u Italiji kao drugi u rangu i postao jedan od prvih školovanih oficira Knjaževine Crne Gore.

Karijera

Po povratku u Cetinje, najpre je postavljen za poručnika i dobio je prvu dužnost u pešadijskoj jedinici, a ubrzo, od 1888. u službu u Ministarstvu vojnom. Unapređen je 1892. u čin komandanta i postao komandant garde knjaza Nikole Petrovića. Godinu dana je komandovao Pešadijskom podoficirskom školom, koja je osnovana na jesen 1895. Šest godina se nalazio na dužnostima u stajaćoj vojsci. Knez Nikola ga je unapredio u brigadira — brigadni general (1902), poverio mu komandu nad stajaćom vojskom i u tom činu je ostao sve do 1914. Godine 1903. postavljen je za načelnika Opšteg odeljenja Ministarstva vojnog. Kao načelnik se zalagao za otvaranje Pešadijske oficirska škole u Cetinju i Artiljerijske oficirske škole u Nikšiću (1903), kao i za uređivanje Narodne vojske (1904), koja je brojala 11 brigada sa 56 bataljona.

Početkom 1905. postao je član Državnog saveta, a ubrzo i ministar vojni, u prvoj parlamentarnoj vladi. Od 1906. bio je zastupnik predsednika vlade. Nekoliko meseci je komandovao Nikšićkom brigadom i posle toga je bio upravitelj Katunsko-riječke oblasti i komandant Katunske brigade.

Tokom Aneksione krize (1908—1909), kao knežev izaslanik, putovao je za Beograd, zatim sa Stojanom Novakovićem i Nikolom Pašićem Carigrad (1908), obaveštavajući o protivljenju Crne Gore austrougarskoj aneksiji Bosne i Hercegovine.

Godine 1909. ponovo je postao član Državnog saveta, a nekoliko meseci pre proglašenja Crne Gore kraljevinom (1910) bio je komandant Kolašinske brigade, a tada je postao sudija u Velikom vojnom sudu i član Komisije za pogranična pitanja sa Turskom.
Posle pobune u sevrenoj Albaniji protiv Turaka (1911), kao vladin izaslanik, poslat je da čuva crnogorsku granicu sa te strane, a istovremeno je pomagao pobunjenike, slao im oružje i prihvatao njihovu prebeglu decu.

Balkanski ratovi

Kao brigadir je dobio zvanje serdara, odnosno vojskovođe. Pred oslobodilačke ratove 1912—1918. postao je najbolji i najpopularniji komandant vojske. Osim toga, odigrao je bitnu ulogu i bio najpodesnija ličnost u povezivanju između ekstremnih nacionalista, koji su se zalagali za ujedinjenje i konzervativne okoline kralja Nikole I.

Konferenciji mira u Bukureštu 10. avgusta 1913, u trenutku potpisivanja mira. Delegat Janko Vukotić u svojstvu predsednika Vlade Kraljevine Crne Gore, sedi za svečanim stolom, drugi levo.
Najveći deo crnogorske vojske pod njegovom komandom je učestvovao u balkanskim ratovima. Kao general-ađutant kralja Nikole je učestvovao u završnim pripremama Crne Gore za oslobođenje od Osmanskog carstva. Komandovao je Istočnim odredom crnogorske vojske, koja je oktobra 1912. za dvadesetak dana oslobodila predeo od Mojkovca i Bijelog Polja, preko Berana, Rožaja i Peći do Dečana i Đakovice. U tom ratu su se crnogorska i srpska vojska prvi put zajedno borile kod Peći i Đakovice.

Sa dve brigade Istočnog odreda 18. novembra 1912. stigao je na front oko Skadra. Tada je postao načelnik Vrhovne komande crnogorske vojske. Januara i februara 1913. učestvovao je u zauzimanju Velikog Bardanjola, kod Skadra, a 23. aprila 1913. su ušli u Skadar. Međutim, pošto su velike sile rešile da grad s okolnim područjem uđe u novu državu Albaniju, koja je trebala da se oformi po sklapanju primirja, njegova vojska je povučena iz Skadra.
Komandovao je Dečanskom (Crnogorskom) divizijom od 13.000 vojnika i oficira, koja je upućeno u pomoć srpskoj vojsci da zadrže, odbace i slome bugarske napadače, u bici na Bregalnici (od 30. juna do 9. jula 1913).

Kao reakcija na napuštanje i gubljenje Skadra, Vlada pod predsedništvom brigadira Mitra Martinovića je podnela ostavku 4. maja 1913, već 8. maja je serdar Janko Vukotić postao predsednik Vlade i ministar vojni. Sa tim položajem i zvanje, je ostao do kraja decembra 1915. godine, kada ga je zamenio Lazar Mijušković. Predvodio je izaslanstvo Crne Gore na Konferenciji balkanskih država u Bukureštu, gde je 28. jula/10. avgusta 1913 potpisan mirovni ugovor.

Kralj Nikola mu je dodelio čin divizijara 1. februara 1914.



Prvi svetski rat

U Prvom svetskom ratu, u trenutku kada je Austrougarska objavila rat Srbiji, serdar Janko se nalazio na lečenju u Italiji. Pošto je primio vest, odmah se vatio u Cetinje.36) Kraljevina Crna Gora se prva pridružila Kraljeivini Srbiji.37) U to vreme serdar Janko je obavljao funkciju ministra vojnog, načečnika Štaba crnogorske vojske i komandanta Hercegovačkog odreda, na frontu prema Hercegovini.

Kao komandant Hercegovačkog odreda je 6/19. avgusta 1914. porazio austraugarsku vojsku na Grahovu kod Nikšića, tako da se austrougarska vojska, uz velike gubitke povukla preko granice. Po dolasku srpske vojne misije, kada su general Božidar Janković i pukovnik Petar Pešić preuzeli Vrhovnu komandu, dobio je zadatak 19. avgusta 1914. da objedini ljudstvom najbrojniju samostalnu celinu u opsegu ratnog rasporeda svih crnogorskih jedinica, koja je nazvana Sandžačka vojska, i predstavljala je najbolji deo crnogorske vojske, koji je operisao zajedno sa srpskom vojskom, posebno sa Užičkom vojskom, držeći levo krilo i pozadinu, u Cerskoj bici, u bici na Drini i u Kolubarskoj bici štititeći ih od prodora austrougarske vojske preko Sandžaka. U septembru 1914. prešao je Drinu, zauzeo Goražde, zatim krenuo ka Sarajevu i vodio bitke na Glasincu 9/22. i 10/23. oktobra.

U jesen 1915. kada su Austrougarska, Nemačka i Bugarska, pod komandom generala Makenzija udruženo krenule na Kraljevinu Srbiju, dok se srpska vojska koncentrisala na Kosovu, serdar Janko je sa Sandžačkom vojskom vodio neprekidne borbe od Drine iz Višegrada, do Priboja i Sjenice, štiteći ih od prodora preko Sandžaka, kao i u njihovim kasnijim prodiranjima ka Novom Pazaru.

Jedinice pod njegovom komandom, koje su brojale oko 40.000 vojniika, ogromnim su naporima uspele da održe front dužine 500 kilometara protiv austrougarske vojske, kako bi omogućili povlačenje srpske vojske preko Crne Gore i Albanije.
Formirao je Javorski odred, kako bi olakšao odstupanje srpske vojse. Neprijatelja je zadržao žestokim borbama na Javoru, Čemernici, Mučnju, Karađorđeovom šancu, Lisinom vrhu i Kalajnoj steni. Uvek se nalazio među svojim vojnicima na najopasnijim mestima i prednjačio u junaštvu, a njegovo prisustvo i hladnokrvnost su predstavljali veliki podstrek ostalim vojnicima.
Za pomoć koju je Sandžačka vojska Kraljevine Crne Gore pružila u povlačenju, od jeseni 1915. do januara 1916, vrhovni komandant vojske Kraljevine Srbije Aleksandar I Karađorđević, tokom prolaska kroz Crnu Goru odlikovao je serdara Janka Vukotića sa tri najviša ratna odlikovanja istovremeno: Karađorđeva zvezda sa mačevima, Beli orao sa mačevima i Obilića medaljom.

Posle završne, Mojkovačke bitke, kada su saznali da su sve srpske trupe prošle kroz Skadar, nastavili su da održavaju svoje položaje, sve do 21. januara, kada je došlo naređenje da se raziđu, jer crnogorska vojska posle toga više nije postojala.

Naime, po završetku Mojkovačke bitke, sedam puta brojnija pešadija, sa dvanaest puta jačom artiljerijom, austrougarske vojska je napala Crnu Goru na lovćenskom delu fronta. Crnogorska vlada je 10. januara 1916. rešila da se zatraži primirje od Austrougarske. Odmah po prihvatanju njihovog zahteva, Crnu Goru su napustili srpski oficiri koji su se od početka rata nalazili u službi u crnogorskoj vojsci. Kralj Nikola je 19. januara 1916. napustio Podgoricu i preko Skadra i Italije otišau u Francusku, gde se zauvek nastanio, pre svog odlaska je imenovao Janka Vukotića za načelnika Vrhovne komande i prepustio mu dalje rukovodstvo crnogorskom vojskom. Zemlju je dva dana ranije napustio i predsednik vlade Lazar Mijušković i otišao u inostranstvo. Janko Vukotić je 21. januara 1916. izdao naređenje o raspuštanju vojske koja je u tom trenutku brojala oko 50.000 vojnika. Istog dana Austrijanci su se već nalazili nadomak Podgorice. Više stotina vojnika i oficira crnogorske vojske, većinom dobrovoljaca iz Bosne i Hercegovine i Boke Kotorske su se posle toga pridružili srpskoj vojsci.
Crna Gora je tada po prvi put u svojoj istoriji kapitulirala. Došlo je do njenog sloma, što je Vukotić doživeo kao najdublju ličnu tragediju. I pored toga što je imao tek 49 godina, izgledao je kao oronuo kao starac. Odveli su ga kod rođaka u selo Grlić, blizu Danilovgrada, misleći da će umreti pre nego što se pojavi austrougarska vosjka. Međutim, uspeo je da preživi, a austrougarska vojska ga je zarobila. Mnogi oficiri, činovnici, učitelji, sveštenici, viđeniji seljaci su posle toga delom internisali van Crne Gore, dok je većina završila u zatvoru ili po logorima za ratne zarobljenike. Janko Vukotić se poslednje godine rata proveo po logorima u Austrougarskoj, na kraju je bio konfiniran u Bjelovaru. gde je vreme iskoristio da piše memoare.

Konferenciji mira u Bukureštu 10. avgusta 1913, u trenutku potpisivanja mira. Delegat Janko Vukotić u svojstvu predsednika Vlade Kraljevine Crne Gore, sedi za svečanim stolom, drugi levo

Posleratni period

Vratio se u Crnu Goru kad je Austrougarska potpisala primirje. U rodni kraj je stigao iznuren, veoma bolestan. U svoju kuću je unet na nosilima. Nije učestvovao u Velikoj narodnoj skupštini, održanoj u Podgorici od 24. do 26. novembra 1918, koja je donela odluku o zbacivanju kralja Nikole s prestola i ujedinjenju Kraljevine Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom.

Maja 1919. stupio je u vojsku Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Kraće vreme je bio u Drugoj armijskoj oblasti, zatim je bio komandant Šumadijske divizijske oblasti do oktobra 1922, pa komandant Bosanske divizijske oblasti do decembra 1925, a na kraju komandant Treće armijske oblasti sa sedištem štaba u Skoplju (1926), a tad je dobio čin armijskog (divizijskog) generala.
Pred smrt je izabran za člana Vojnog saveta.

Smrt i sahrana

Umro je u 61. godini u Beogradu 4. februara 1927. Sahranjen je 6. februara, o državnom trošku, na Novom groblju u Beogradu. Na dan sahrane, opelu, koje je činodejstvovao patrijarh u Sabornoj crkvi, prisustvovao je i kralj Aleksandar I Karađorđević. Sahrani su, osim porodice, prisustvovali članovi vlade, oficirski kor Beogradskog garnizona, sa vojvodom Petrom Bojovićem i petnaest generala, studenti iz Crne Gore i veliki broj građana. NJegovo ordenje je nosilo 17 oficira. Govore ispred crkve su držali pomoćnik ministra vojnog, general Miloš Mihajlović i ministar Spasoje Piletić, dok se na groblju artiljerija od njega oprostila počasnim plotunom. Porodična grobnica mu se nalazi pored grobnice Nikole Pašića.



Medalje:

Dobitnik je sledećih odlikovanja:

Obilića medalja za hrabrost
Danilova zvijeda s lentom I stepena
Orden Belog orla I stepena
Orden Belog orla II stepena
Orden Belog orla III stepena
Orden Svetog Save IV stepena
Orden Svetog Save III stepena
Orden Svetog Save II stepena
Orden Svetog Save I stepena
Karađorđeva zvezda III stepena
Karađorđeva zvezda II stepena
Takovski krst
Legija časti III stepena, francuski
Legija časti II stepena, francuski
Krst krune III stepena, italijanski
Krst Mauricije i Lazara IV stepena
Krst Mauricije i Lazara III stepena
Zvezda krune sa lentom I stepena
Zvezda svetog Spasa sa lentom I stepena s mačevima, grčki
Krst svetog Đorđa i Mihaila s mačevima, engleski
Zvezda svege Ane s lentom I stepena, ruska
Zvezda svetog Stanislava s lentom I stepena, ruska
Krst svete Ane, ruski
Zvezda s lentom I stepena, rumunska
Zvezda s lentom I stepena, bugarska
Krst u brilijantima, bugarski
Osmanlije s lentom I stepena, turski
Osmanlije s lentom III stepena, turski
Medžidija s lentom I stepena, turska
Medžidija s lentom II stepena, turska
Zvezda crvenog orla I stepena, nemačka
Krst crvenog orla III stepena, nemačka
Krst s mačevima III stepena, poljski

U njegovu čast

U Mojkovcu, na Tari, mu je 1997. podignut spomenik, rad braće vajara Svetomira i Svetozara Radovića, povodom obeležavanja 80. godišnjice Mojkovačke bitke.
U Podgorici, u kući njegovog unuka, Janka, otvorena je prva ambasada Srbije u Crnoj Gori.



Sa suprugom Milicom ćerkom Vasilijom i sinom Vukašinom

Sa suprugom Milicom imao je dvoje dece: Vasiliju i Vukašina. Vasilija je bila jedan od njegovih saradnika u svim ratovima. Najpre se kao petnaestogodišnjakinja, u bakanskim ratovima dobrovoljno prijavila kao bolničarka, a posle je bila šifrant u njegovom štabu i njegov ordonans, vojsci je prenosila njegove naredbe. Dva puta se udavala, za Nika Martinovića i Božu Vrbicu i oba puta ostala udovica. Živela je u Beogradu i umrla 1977. godine. Sahranjena je u porodičnoj grobnici sa roditeljima. Sin Vukašin Vukotić, pred Prvi svetski rat, još nije bio stasao za vojsku. Postao je kapetan i bio ađutant kralja Aleksandra Karađorđevića.

Piše: Radko Garčević predstavnik NVO Serdar.