Foto: Agencije

Gutemberg, koji je zaslužan za pronalazak evropskog štamparstva pokretnim slovima, upotrebu ručne sprave za livenje slova i umnožavanje neograničenog broja primjeraka, štampao je Bibliju na latinskom jeziku 1455. i to na papiru i pergamentu. Mnogo prije toga, čak u šestom vijeku, u Kini su počele da se koriste rezbarene drvene ploče za umnožavanje tekstova.

Nedugo nakon Gutembergovog prvog odštampanog rada štampariju je iz Venecije na Cetinje donio Đurađ Crnojević, koji je zahvaljujući vezama koje je stekao oženivši mletačku plemkinju Elisabetu Erico, bio u prilici da dogovori povoljne uslove nabavke štamparske opreme i obuke štamparskih radnika.

Đurađ je bio sin gospodara i vladara Crne Gore Ivana Crnojevića, koji je na Obodu sazidao zdanje u koje je kasnije smješten za to vrijeme revolucionarni izum. Štamparija, koju je tada trebalo namjenski sastaviti, poručena je još za Ivanove vladavine 1490. godine, ali je na Cetinje stigla tek 1492. Štampanje Oktoiha prvoglasnika – inkunabule, bogoslužbene knjige, počelo je 1493, a završeno 4. januara 1494. godine.

Glavni tipograf je bio jeromonah Makarije od Crne Gore, sa kojim su radila još sedmorica sveštenika Zetske mitropolije. Makarije je prije toga u Veneciji već imao priliku da se susretne s ovakvim načinom štampanja, gdje je stekao majstorsko iskustvo. Ova tehnika štampanja podrazumijevala je korišćenje pokretnih slova. Makarije je sam napravio olovna slova, pokretne matrice za inicijale, raskošnu grafičku ornamentiku i ilustracije.

Na ovaj način bila je omogućena produkcija pokretnih slova, kao i upotreba mastila baziranog na ulju za štampanje knjiga. Osim što je riječ o prvoj štampariji kod Južnih Slovena, u pitanju je i prva državna štamparija u Evropi.

Nabavka štamparije u vrijeme kada je ona za većinu tadašnjih društava bila nepoznanica i štampanje knjige omogućilo je Crnojevićima da učvrste vladavinu, a državu uvedu među najprosvećenije u Evropi. Na ovaj način formirana je i unaprijeđena kulturna tradicija kakvu su samo moćna društva imala u to vrijeme.

Dimenzije Oktoiha bile su 254 sa 186 milimetara, dok je knjiga bila obima 269 listova, odnosno 538 strana. Štampan je na papiru u dvjema bojama – crnoj i crvenoj – u renesansnom stilu. Ukrašen inicijalima i zastavicama, na naslovnoj strani nalazi se zastavica sa ukomponovanim grbom Crnojevića i inicijalom P. Oktoih je štampan u relativno velikom broju za to vrijeme, od čega je do danas sačuvano 105 originalnih primjeraka, u čemu se ogleda namjera izdavača da knjiga bude dostupna i u okolini Cetinja.

Shodno tradiciji i redosljedu kojim su se knjige prepisivale, Oktoih prvoglasnik je dio mnogo obimnijeg djela pod nazivom „Oktoih osmoglasnik“, odnosno paraklitik. Zbog sadržajne preobimnosti paraklitik osmoglasnik je i prilikom svih ranijih prepisivanja razdvajanj na dva dijela sa po četiri glasa.

Nakon „Oktoiha prvoglasnika“ krajem iste godine štampan je „Oktoih petoglasnik“, kao nastavak prethodne knjige, zatim „Psaltir“ sa posljedovanjem, koji je sa tehničke strane najopremljenija knjiga, „Molitvenik“ – knjigu koja je sadržala tekstove liturgije za posebne prilike i „Četvorojevanđelje“ 1496. godine.

Sve ove knjige štampao je Jeromonah Makarije, koji ne samo da je bio vješt i talentovan štampar, već i darovit i uman mislilac i bogoslov. Kao takav ostavio je dubok trag u crnogorskoj kulturi.

Štamparija Crnojevića ili Obodska štamparija na Obodu, koja se kasnije nalazila u dijelu Cetinjskog polja zvanom Lovćenski dolac, predstavlja svojevrstan kultni fenomen evropskih razmijera u srednjovjekovnoj Crnoj Gori.

Oktoih se danas smatra remek djelom štamparstva. Prva štampana knjiga na Balkanu je vjekovima bila predmet interesovanja mnogih istoričara, paleologa, bibliologa, istoričara umjetnosti i grafičkih dizajnera. Zahvaljujući njihovim istraživanjima, danas imamo obimnu literaturu o ovoj knjizi, što nedvosmisleno potvrđuje veliki značaj i literarnu, naučnu i kulturološku vrijednost Oktoiha i same Crnojevića štamparije.





Izvor: PortalAnalitika