Foto: Mirosalv Grubić

Nakon pozdravne riječi domaćina u ime suorganizatora JU Narodna biblioteka Budva obratio se Đorđe Gregović koji je dao kratak osvrt na značaj projekta i fascinantnu ličnost Stjepana Zanovića. Potom se, u ime Društva za kulturni razvoj „Bauo“ obratio koordinator projekta mr Dušan Medin koji je govorio o procesu realizacije ovog višegodišnjeg i višemedijalnog projekta koji je sastavljen iz nekoliko ključnih segmenata: istoimene dokumentarne izložbe, obimnog pratećeg kataloga i naučne monografije.

Njima su prethodila opsežna istraživanja domaće i strane literature, arhivskih i bibliotečkih fondova u Crnoj Gori i inostranstvu (Amsterdam, Venecija), kao i dostupnih digitalnih/internet kolekcija pisane građe. Predstavio je i biografiju autorke Stanke Janković Pivljanin, mastera filologije i doktorantkinje nauke o književnosti na Filološkom fakultetu Univerziteta u Beogradu, rođene Kotoranke (Muljanke) i istraživačice širokog interesovanja o temama iz književne i kulturne istoriografije istočne obale Jadrana, naročito srednjovjekovne i novovjekovne Boke Kotorske. Upravo je književno stvaralaštvo Stjepana Zanovića predmet njene doktorske disertacije, koju radi pod mentorstvom prof. dr Snežane Milinković i prof. dr Nenada Nikolića u Beogradu. Naveo je da su, kao producenti projekta, odlučili da pruže doprinos baštitenju i memorijalizaciji sjećanja na jednu krajnje neobičnu ličnost paštrovskog, budvanskog, ali i mnogo šireg prostora, neizostavnog člana „sazvežđa evropskih pustolova“ XVIII stoljeća – pisca, filozofa, političara, falsifikatora i pustolova Stjepana Zanovića (1751–1786). Ali i mnogo više od toga: da se o Zanoviću objedini što je moguće više pisanih izvora, u prvom redu njegovih autografa, ali i pisama koja je primao i onovremenih zapisa o njemu, te prevrednuju njegova zanimljiva biografija, opsežna bibliografija i rukopisna zaostavština. Svijest o značaju projekta o Stjepanu Zanoviću iskazala je i Turistička organizacija Opštine Budva, čija je Komisija odlučila da ga sufinansira posredstvom Javnog poziva za raspodjelu sredstava za realizaciju projekata valorizacije kulturne baštine, koji se odnose na arheološka istraživanja, konzervatorske i restauratorske radove, rekonstrukciju i promociju kulturnih dobara na teritoriji opštine Budva.

Autorka mr Stanka Janković Pivljanin govorila je o toku istraživanja u arhivama u zemlji i inostranstvu, toku projekta i konceptu izložbe. Obimna građa koju je autorka prikupila istražujući u Stjepanovoj rodnoj Budvi, u Kotoru i Amsterdamu otkrila nam je obilje novih informacija o ovom čuvenom budvanskom avanturisti i književniku iz druge polovine XVIII stoljeća, ali i o njegovoj porodici, potvrdila ili dopunila stara saznanja, ali i pružila nove, zanimljive uvide i u njihove privatne živote i u vrijeme i okolnosti u kojima su živjeli i stvarali. Obrada arhivske građe i prepiske podrazumijevala je ne samo raščitavanje i prevod preko 1000 dokumenata već i istraživanje okolnosti i ličnosti koje se u njima pominju, traženje smisla i veza među pojedinim pismima, razumijevanja konteksta i međusobnih odnosa ličnosti o kojima je riječ i ona će svakako trajati još neko vrijeme.

Za ovu priliku javnosti će biti predstavljen jedan dio značajnih dokumenata (Stjepanovih ličnih pisama, stranica iz onovremenih njemačkih, francuskih, italijanskih časopisa i enciklopedija, naslovnica knjiga, arhivskih dokumenata, izvoda iz matičnih knjiga…), koje su prevele Bojana Anđelković (s francuskog jezika) i Stanka Janković Pivljanin (s italijanskog). Izložba i katalog najavljuju monografiju, skrećući pažnju na tematske cjeline koje će u njoj biti podrobnije predstavljene i propraćene originalnim dokumentima, njihovim transkripcijama i prevodima, kao i na nekoliko zanimljivih uvida i zaključaka.Najprije, uporedo sa svjedočanstvima o trgovačkim malverzacijama, neuspjelim poduhvatima i dugovima koji su ga pratili na svakom koraku, gotovo je nevjerovatno u kojim se visokim, tačnije, najvišim evropskim krugovima Stjepan kretao i kakav je utisak ostavljao – bio je prepoznat kao galantan gospodin, rijetkih manira, izuzetno uglađene spoljašnjosti, erudita, čovjek od pera, uomo di spirito, talentovan književnik i dobročinitelj. Taj dio njegove ličnosti do sada je bio manje poznat i potrudićemo se da ga valjano dokumentujemo.S druge strane, tragajući za podacima o Stjepanu, nailazili smo i na detalje o članovima njegove porodice i ispostavilo se da se, odista, ondašnja evropska istorija – ključni istorijski događaji i najvažnije političke i vladarske ličnosti – prelama kroz ovu porodicu: dekadentnost Venecije i njen pad, složene političke okolnosti u Poljskoj i njena podjela, prilike na pruskom i ruskom dvoru, kao i u Ujedinjenim Nizozemskim Provincijama; međunarodni sukobi između Venecije i Holandije i Austrije i Holandije u kojima su bili direktno uključeni, smjene stranih vlasti u Boki, odnosi Budvana i Paštrovića sa susjedima i stranim vladama; bliski kontakti s pruskim prestolonasljednikom i potonjim kraljem Fridrihom Vilhelmom Drugim, Katarinom Velikom, carom Josifom Drugim; grofom od Artoa, potonjim Šarlom X; princem Šarlom de Linjom, austrijskim i počasnim ruskim feldmaršalom i čovjekom od pera; Kazanovom, Mihalom Oginskim, poljskim diplomatom i političarem i mnogim drugim znamenitim ljudima epohe.
Stoga je storija o Zanovićima, na neki način, ne samo storija o jednoj budvanskoj porodici već i o malim ljudima u vrtlozima velikih istorijskih zbivanja koja su zauvijek promijenila sliku dotadašnje Evrope, o usudu prostora koji se nalazi na vjetrometini sfera interesa velikih sila, o dometima ljudskog duha, ali i tragičnim ishodima potrebe da se pređu granice svojih mogućnosti i istinske „mjere sviju stvari“, da se bude, kako je Stjepan pisao ocu, „sve ili ništa“.
Izložbu je zvanično otvorio dr Srđa Zlopaša, psihoanalitičar i psihijatar, s pokušajem rekonstrukcije unutrašnjeg svijeta ove svestrane i zanimljive ličnosti, te njegovog razumijevanja kako u tadašnjem kontekstu tako i u naše doba. Osvrnuo se na nekoliko ključnih aspekata Zanovićeve ličnosti koje se daju rekonstruisati na osnovu dostupne arhivske građe i literature, poput višeslojnosti i složenosti identiteta, ponekad i međusobno kontradiktornih. Govorio je i o njegovom konstantnom životu „na više jezika“, jer je osim maternjeg, bio odličan poznavalac i italijanskog i francuskog, na kojima je čak i pisao. Konačno, istakao je njegovu zavodiničku sposobnost, koja se ne odnosi samo na emotivne relacije, već i na govorničke sposobnosti, pregovaranja, razne oblike ponašanja u složenim situacijama, diplomatiju, malverzacije…