Sa šeste večeri, Foto: Nikola Todorović

Zagarčanin je govorio o arheologiji koja je povezana sa kultom Svete Marije od najranijih dana pa sve do danas, posebno se osvrnuvši na Ranohrišćansku baziliku u Starom gradu Budve.

„Znamo da su tokom osamdesetih vršena velika arheološka istraživanja tokom kojih je pronađena jedna velika bazilika, koja se vezuje za VI vijek i vrijeme cara Justinijana, i da je to otkriće tada možda promijenilo gledanje na ranovizantijsku Budvu. Sve do tada nije se znalo da postoji tako impozantna i značajna građevina. Bazilika u Budvi je jedno od najrazvijenijih ranohrišćanskih dostignuća na prostoru današnje Crne Gore. O njenoj ljepoti i raskoši veoma se teško može pričati dok se ne pođe u Arheološki muzej i ne vidi jedan kapitel koji je tako dobro rađen da bi pomislili da je jedan od carskih kapitela napravljenih za neku od crkava u Raveni ili Carigradu.


Zagarčanin, Foto: Nikola Todorović

Kada se pominje Santa Maria in Punta, mislim da je to, u stvari, crkva koja je obnovljena u IX ili X vijeku, svakako poslije 861. godine, kada su arapske vojskovođe pustošile Budvu, Rose i Donji Kotor. U tom pustošenju, strada i Budva, a nije mogla biti ni pošteđena ta bazilika, ali se nakon svega toga javlja jedan ukras, novi stil u ukrašavanju crkava, a to je preromanika. Da se vratimo Santa Mariji in Punta. Svi znamo za natpis koji pominje 840. godinu kao nešto što je odredilo datovanje ove crkve koja se nalazi za nas. Međutim, vidimo da to nije preromanička crkva, da ima pravougaonu apsidu karakterističnu za 15. ili 16. vijek. Ona je možda napravljena na ostacima preromaničke građevine, ali ako se u pisanim izvorima pominje Santa Marina in Punta, to je morala da bude građevina koja je imala sve oblike i odlike preromaničkog graditeljstva. Tokom iskopavanja Bazilike pronađeni su ostaci preromaničkog ciboriuma, koji ne bi mogli da postavite u apside ove crkve iz nas, jer bi on mogao da odgovara samo građevini čija je obnova nastala nakon arapskog pustošenja. Mislim da je ta Bazilika bila posvećena Bogorodici, i da je to ta Santa Maria in Punta o kojoj se govori, a da su ovdje iza nas samo djelovi jednog velikog manastirskog kompleksa koji je nastao“, kazao je Zagarčanin.

Magistarka Lucija Đurašković istakla je da Boka Kotorska obiluje hramovima posvećenim Majci Božijoj, izgrađenim od perioda ranog hrišćanstva, preko srednjeg vijeka, pa do novijih vremena, nezavisno od toga da li je riječ o katoličkoj ili pravoslavnoj vjeroispovjesti.

Kako je napomenula, u istom kontekstu, primjer Boke može se salgedati i kao svjedočanstvo o vjekovnom jedinstvu i određenoj vjerskoj toleranciji među stanovništvom, što se može smatrati i odlikom grada Budve.

„Budva u srednjem vijeku predstavlja grad u kome je kult određene svete ličnosti bio posebno izražen, što naročito naglašava njenu urbanu specifičnost koja, kao takva, traje već preko dva i po milenijuma. Kako pominju i budvanski hroničari, u prvom redu Krsto Ivanović, Antun Kojović i Pavo Mikula, u njoj se, kao osobeni i posebno karakteristični, pored ostalih, izdvajaju dva kulta: Presvete Bogorodice i Svetog Antuna Padovanskog. Bogorodica je od davnina smatrana zaštitnicom i patronom drevnog budvanskog grada, što potvrđuje i čudotvorna ikona „Madona in punta“ koja se i danas čuva u crkvi Svetog Ivana, u posebnom oltaru. Takođe, unutar Starog grada i u njegovoj bližoj okolini možemo sagledati i nabrojati čak devet svetih mjesta koja i danas jesu, ili su nekada bila posvećena Presvetoj Bogorodici. Bogorodičin kult u Starom gradu Budve bio je posebno i naročito izražen, tako da se sa vjerovatnoćom može govoriti da su u određenom periodu istorije grada, od 6. do 14. vijeka, postojala čak četiri svetilišta posvećena ovoj svetoj ličnosti. To su: Ranohrišćanska bazilika, Santa Maria in Punta iz 840. godine, Santa Maria de Castelo iz perioda od 12. do 14. vijeka i Santa Maria dell Angelo, koja vodi porijeklo iz 7. vijeka, a koja je od 1442. godine posvećena Svetom Ivanu Krstitelju. U posljednje navedenoj crkvi, kao što sam već napomenula, čuva se najveća svetinja grada i njegova zaštitnica, ikona „Madona in punta“ ili tzv. „Budvanska Gospa“. Po natpisu na samoj ikoni – Velika Panagija, to jeste „svetica nad svim svetim“. Slavom uznošena na procesijama, i posebno poštovana od strane vjernika obje hrišćanske vjeroispovjesti, odavno je predstavljala ikonu čuvenu po čudotvorstvu i zaštiti Starog grada od svih nedaća. Stari Budvani vjerovali su da je jedino ona, „Budvanska Gospa“, spašavala stanovništvo unutar grada od kuge, gusarskih napada i neprilika na moru“, navela je Đurašković.


Đurašković, Foto: Nikola Todorović

Ona se osvrnula i na manastire sa područja Budve koji su posvećeni Bogorodici, ali i hramove koji su nekada postojali, a nosili su ime Svete Marije.

„To su manastiri Podlastva, sa crkovom posvećenom Rođenju Presvete Bogorodice i Podostrog sa dvije crkve koje su posvećene Uspenju Bogorodice. Takođe, istorijski izvori potvrđuju da su se u okolini Starog grada nalazile još dvije crkve posvećene Svetoj Mariji. Jedna je bila sagrađena u Gospoštini, ispod brda Spas, po kojoj cijelo naselje danas nosi navedeno ime, dok se druga nalazi u selu Boreti, kod rta Zavala, sjeveroistočno od stare Budve. Čudotvorna ikona „Budvanske Gospe“, četiri crkve sagrađene u gradu i pet izvan gradskih zidina posvećene Presvetoj Bogorodici, svakako predstavljaju raritet u primjeru veličanja i slave ove kultne ličnosti na našem geografskom području“, zaključila je Đurašković.

Arhitektica Jelena Lazić u svom izlaganju akcenat je stavila na zaboravljene puteve zaleđa Budve. Jedan od njih je, kako je kazala, Jegorov put, djelo Rusa Jegora Stroganova, oficira koji se krajem 18. vijeka zamonašio u manastiru Praskvica. Put koji se protezao od miločerske plaže do Čelobrda Stroganov je krčio punih deset godina.


Lazić, Foto: Nikola Todorović

„Danas je ostao sačuvan samo dio trase originalnog puta – onaj od manastira Praskvica do Čelobrda. Dio kroz Miločerski park je izgubljen. Ovaj dio stepeništa je uništio vrisak modernog vremena i brzih saobraćajnica. Jadranska magistrala presjekla je Jegorov put, zavjet ćutanja je grubo presječen riječima moderne. Kao na Munkovoj slici, vrisak bez zvuka, ali taj vrisak osjećamo. Umjesto da nas navodi duhovni GPS, mi smo odabrali digitalni. Izgubili smo smjer u smjeru. Da bi se sačuvao Jegorov put od zaborava, odmah treba pristupiti rekonstrukciji i sanaciji trase. Cilj je turistički valorizovati put, uz maksimalno poštovanje zatečenog stanja. Isto kao što stare bedeme ne treba rušiti, jer kažu više ne sluze svrsi, tako ne treba ni izgubiti stare puteve. Put je put, uvijek nekome potreban. Oštećenja se vremenom povećavaju, što od dejstva same prirode, što od dejstva ljudi. U ovom slučaju, iako put nije bio pod zaštitom, rekonstrukcija treba da oživi stari put, uz maksimalno očuvanje ambijentalne vrijednosti i uz striktno poštovanje istih tehnika obrade i gradnje koje su zatečene na terenu“, naglasila je Lazić.

Razgovor o budvanskoj kulturnoj baštini na Trgu između crkava moderirala je Stanka Rađenović iz Narodne biblioteke Budve.

Publika je na kraju večeri imala priliku da pogleda i kratak film „O značaju i značenju Jegorovog puta“, autorke Jelene Lazić, a u crkvi Santa Maria in Punta, nakon toga, pristuni su pogedali hologram „Budvanska Gospa“, koji je takođe djelo arhitektice Lazić.

Festival „Ćirilicom“, koji organizuju Narodna biblioteka Budve i Udruženje izdavača i knjižara Crne Gore, nastavlja se večeras od 21 sat, koncertom „Etno elegija“. Publici će se predstaviti Dušica Kordić (vokal, violina, gusle), Nikola Vučković (klavir) i Aleksandar Petkovski (kaval).