Foto: Bemax

To u svom velikom članku piše uticajni američki The Washington Post, dodajući da je situacija u Crnoj Gori „posljednji okršaj u eskalirajućem globalnom naporu za ograničenjem utjecaja Kine, koja se probila u ekonomski slabe zemlje nudeći kredite koji zahtijevaju lojalnost Pekingu“.

„Razvoj Crne Gore odvija se u dvorištu Evrope. Planinska država od 600.000 članica je NATO-a i na redu je za članstvo u Evropskoj uniji. To zemlju čini posebno vrijednom metom, uprkos maloj veličini, budući da Kina pronačazi način da pritiska zemlje koje su dio zapadnih institucija. NATO prilagođava svoju bezbjednosnu strategiju kako bi odgovorio na uspon Kine kao geopolitičkog aktera, a glavni fokus je kontrola Pekinga nad značajnim elementima evropske infrastrukture, poput željeznica i luka“, navodi autor teksta Michael Birnbaum.

List dodaje da prva rata „mamutskog kineskog kredita“ na naplatu stiže ovog ljeta i podsjeća da ukupan kredit od milijardu dolara čini skoro petinu ukupne crnogorske ekonomije.

Crnogorski čelnici kažu da neće propustiti isplatu zajma ovog ljeta čak i ako ne dođe do pomoći EU. No, evropski zagovornici spašavanja kažu da njihov susjed riskira da ga Kina finansijski zarobi u isto vrijeme dok demokratske nacije sve hitnije govore o kineskom uticaju širom svijeta, uključujući američku obavještajnu zajednicu u izvještaju objavljenom ovog mjeseca, piše list.

“Bilo bi potpuno neodgovorno kada bi EU samo zatvorila oči i ne učinila ništa”, rekao je Reinhard Bütikofer, njemački zastupnik u Evropskom parlamentu koji radi na pitanjima kineskog uticaja.

“Zašto bismo ih ostavili u tako očajnom momentu?”, pitao je on.

Kredit je uzet za izgradnju dijela auto-puta prema susjednoj Srbiji. Iako put, koji takođe gradi firma iz Pekinga, godinama kasni s rokom, kineska državna razvojna banka ne nudi Crnoj Gori pauzu u otplati.

„Crna Gora, zemlja drevnih sela i vrtoglavih planina koja se odvojila od Srbije 2006. godine, dugo je patila zbog loših cesta i željezničkih linija. Njeni čelnici željeli su auto-put do susjedne Srbije kao ulaznicu za ponovno pokretanje privrede, koja je uveliko zavisna od ruskih turista i investitora“, ocjenjuje The Washington Post.

No, kritičari upozoravaju da je ugovor koji je Crna Gora potpisala s Kinom obilježen dodatnim novcem za korumpirane zvaničnike a zemlju učinio previše zavisnom od Kine, geopolitičkog aktera koji je sve više suparnik demokratijama širom svijeta.

The Washington Post citira i crnogorskog ministra finansija Milojka Spajića, koji je kazao da je „vrlo rijetko imati tako skup auto-put”. Spajić je, kako piše list, dio nove vlade koja je na funkciju došla u decembru, nakon što je smijenjena stranka koja je državu vodila od nezavisnosti.

Kineski ugovor, koji je uzet samo za prvu dionicu auto-puta, košta gotovo 40 miliona dolara po milji, a upravljanje dugom postalo je glavni prioritet za nove čelnike zemlje.

“Politika Crne Gore gleda na Zapad, ekonomija na Istok”

List piše da je crnogorska ekonomija pritom žestoko pogođena pandemijom koronavirusa, prije svega zbog obustave turizma. Podsjeća da je BDP pao više od 15 odsto u 2020, pozivajući se na Međunarodni monetarni fond (MMF), koji očekuje djelimični oporavak u ovoj godini.

„Zemlja sada želi da ojača svoje veze s Evropskom unijom i smanjiti zavisnost od Rusije i Kine. Ekonomski potez pomogao bi uskladiti njegove geopolitičke ambicije: Crna Gora se pridružila NATO-u 2017. godine i sada želi članstvo u EU čim blok bude voljan da otvoriti klub“, piše list.

“Iako u našoj politici gledamo na Zapad, naša ekonomija gleda na Istok. U našem je strateškom interesu povećanje ekonomskih veza s EU”, citiraju Spajića.

On je kazao da Crna Gora traži evropske razvojne fondove za pomoć u izgradnji infrastrukture. Refinansiranje kineskog zajma po nižoj stopi bilo bi dio te pomoći, rekao je.

Rasprava o ovom pitanju traje već neko vrijeme. Vašingtonski list podsjeća da je tema aktuelizovana prošle sedmice, nakon što se činilo da je Evropska komisija odbila zahtjev za pomoć, ali glavni saveznik francuskog predsjednika Emmanuela Macrona rekao je da njegova zemlja traži način da pruži pomoć zvaničnoj Podgorici.

“Svaka zemlja je slobodna da uspostavi vlastite ciljeve ulaganja i finansiranja”, rekao je nedavno portparol Evropske komisije Peter Stano, napominjući da je EU već bila najveći izvor finansijske pomoći Crnoj Gori. “Međtim, ne vraćamo kredite koje zemlje uzimaju od trećih strana”, napomenuo je.

Brisel mora reagovati

Zvaničnici EU i nacionalni čelnici ostavili su ipak otvorena vrata drugim oblicima pomoći.

“Sarađujemo s Evropskom komisijom kako bismo pronašli oblik podrške EU i smanjili zavisnost od Kine na Balkanu”, napisao je prošle sedmice na Twitteru francuski ministar za Evropu, Clément Beaune.

“Ova pomoć EU-a trebalo bi da podgne svijest o pomoći sličnoj fatamorganama koju nude naši konkurenti”, dodao je.

Evropski zvaničnici rekli su da žele da pomognu Crnoj Gori, ali da traže pogodan način da to učine. Previše direktno povezivanje pomoći sa zajmom moglo bi biti politički teško, jer mnogi zvaničnici EU ne žele da dođu u situaciju da plaćaju kredit na koji su ranije upozoravali.

Nečinjenje po ovom pitanju moglo bi dovesti do dramatičnih posljedica. Tačni uslovi kredita Crne Gore ostaju tajni. Ali slični zajmovi drugdje zahtijevaju kolateral koji uključuje zemlju i infrastrukturu. Kada šrilančka vlada 2017. nije uspjela održati korak s ratama za luku koja je finansirana, na nju je vršen pritisak da u idućih 99 godina Kini preda kontrolu nad tim objektom, podsjeća list.

“To je zapravo kao obrnuti Hong Kong,” rekao je Bütikofer. Koncesija je obezbijedila Kini stratešku luku nedaleko od južne obale konkurenta u Indiji.

Uticaj Kine već u EU

The Washington Post podsjeća da je Kina izgradila veze direktno s Evropskom unijom kroz svoju inicijativu „Pojas i put“, koji pokušava da utre put kineskom izvozu, te kroz druge napore kojim su kineski novac ulili u evropske infrastrukturne projekte.

Peking je posljednjih godina usmjerio pogled na zapadni Balkan, gdje su zemlje koje su nekada činile Jugoslaviju u različitim fazama integracije u Evropsku uniju. Susjed Crne Gore, Srbija, postala je glavno odredište za kineske investicije. Pandemija je samo pogoršala tu tendenciju, posebno nakon što je zabrana EU na izvoz maski, odjeće i druge medicinske opreme nakratko prekinuo snabdijevanje u kritičnom trenutku. Kina je ponudila svoje vakcine i to u momentu kada se obećana pomoć Evropi u vezi vakcina sporo ostvarila, ocjenjuje list.

“Kina ispunjava bilo koju rupu za koji osjeća da može”, ocijenio je Vuk Vuksanović, istraživač u beogradskom Centru za bezbjednosnu politiku.

„Lokalne države su gladni gotovine, posebno u vezi s velikim razvojnim problemima poput infrastrukture. A Kinezi su bili spremni da idu na mjesta gdje zapadne institucije nijesu”, dodao je on.

Ako se sada ne pomogne, moglo bi se naštetiti evropskom uticaju u regionu – s ovom opaskom Vuksanovića The Washington Post zaključuje svoj izvještaj.