Foto: Council of Europe Programme Office in Podgorica, Montenegro

“Sloboda izražavanja, nezavisnost medija i otvorena rasprava, a ne kontrola informacija, ključna su načela na kojima počiva evropska demokratija, koja će nam omogućiti da prebrodimo velike izazove sa kojima se naše zemlje suočavaju.”

To je dan za razmišljanje među novinarima i drugim medijskim akterima o njihovim problemima da garantuju slobodu štampe, ali takođe i da osiguraju profesionalno i etičko novinarstvo. Ono što je podjednako važno, Svjetski dan slobode medija je dan da se pokaže naša podrška onim medijima koji su mete sputavanja ili eliminacije, u njihovoj borbi da postignu slobodu štampe. To je takođe dan odavanja počasti onim novinarima koji su trpjeli prijetnje, napade i onima koji su izgubili svoje živote u traganju za nekom pričom. Ovo je opomena da tišina stvarno ubija demokratiju.

Ti problemi medijskog okruženja su poprimili nove dimenzije sa izbijanjem pandemije virusa COVID-19. S obzirom na činjenicu da svijet živi u ‘pandemijskom vremenu’ već više od godinu dana, od krajnje je važnosti da težimo ka mjerama za djelotvorno odgovoranje na te krize, ali da ne dovodimo u pitanje osnovne vrijednosti Evrope: demokratiju, vladavinu prava i ljudska prava. U tom smislu, Komitet eksperata za medijsko okruženje i reformu (MSI-REF) Savjeta Evrope je izdao Izjavu o slobodi izražavanja i informisanja u kriznim situacijama, ističući ulogu pouzdanog novinarstva i nezavisnih medija, kao i neograničenog pristupa informacijama, u pružanju tačnih i pouzdanih vijesti i informacija, te borbi protiv glasina i dezinformacija. U ovom kontekstu, Komesarka za ljudska prava Savjeta Evrope Dunja Mijatović je takođe naglasila da “sloboda štampe ne smije da se dovodi u pitanje mjerama za borbu protiv dezinformacija o virusu COVID-19” i mjere za borbu protiv dezinformacija ne smiju nikada da sprečavaju novinare i medijske aktere da obavljaju njihov posao ili da dovode do neopravdanog blokiranja sadržaja na internetu. U nastojanjima da se počne sa rješavanjem takvih izazova, kreirana je namjenska veb stranica o Medijima u situacijama zdravstvenih kriza koja pruža relevantne smjernice i informacije Savjeta Evrope o tome kako da se unapređuje sloboda izražavanja u kriznim situacijama.

Ipak, čak i pored svih napora da se osigura podsticajno okruženje za slobodno novinarstvo, novinari ostaju glavna meta zbog njihovog rada. Umjesto da postupaju kao stvarna ‘nadzorna tijela’ demokratije, pošto su uplašeni za svoje fizičko i mentalno zdravlje, novinari su najviše pogođeni takozvanim ‘odvraćajućim efektom’. Ovaj ‘odvraćajući efekat’ je rezultat duge tradicije nekažnjavanja za krivična djela počinjena protiv novinara. Tako je, u aprilu 2016, Komitet ministara Savjeta Evrope usvojio Preporuku CM/Rec(2016)4 za zaštitu novinarstva i bezbjednosti novinara i ostalih medijskih aktera podstičući države članice da jačaju zaštitu novinara radeći oko četiri ‘P’: Prevention (Prevencije), Protection (Zaštite), Prosecution (Gonjenja) (uključujući i konkretan fokus na nekažnjavanje), kao i Promotion (Promovisanja) informisanja, edukacije i podizanja svijesti. Osim toga, u ovoj Preporuci se naglašava potreba za blagovremenim gonjenjem počinitelja krivičnih djela protiv novinara, kako bi se borilo protiv nekažnjavanja i sprečavalo da krivična djela protiv novinara imaju ‘odvraćajući efekat’ na slobodu izražavanja.

Savjet Evrope je takođe objavio Vodič za primjenu Preporuke CM/Rec(2016)4). Ovaj Vodič državama članicama pruža konkretna uputstva o tome kako štititi novinare i ostale medijske aktere i okončati nekažnjavanje. Posebno, ovaj Vodič je namijenjen da podrži države članice u izradi nacionalnih akcionih planova o bezbjednosti novinara, obezbjeđujući da ti akcioni planovi imaju prioritete zasnovane na hitnosti i da budu dopunjeni adekvatnim resursima za njihovu realizaciju.

Kampanja za obilježavanje Svjetskog dana je kreirana u okviru zajedničkog projekta Evropske unije i Savjeta Evrope “Sloboda izražavanja i sloboda medija u Sjevernoj Makedoniji (JUFREX 2)” i prevedena na crnogorski jezik kroz projekat “Sloboda izražavanja i sloboda medija u Crnoj Gori (JUFREX 2)” sa ciljem da podigne svijest o ovom važnom danu i ohrabri sve relevante aktere da preduzimaju mjere za stvaranje povoljnog okruženje za slobodu medija.

JUFREX 2 je dio zajedničkog programa Evropske unije i Savjeta Evrope “Horizontal Facility za Zapadni Balkan i Tursku 2019-2022”, koji omogućava korisnicima da realizuju svoje reformske agende u oblasti ljudskih prava, vladavine prava i demokratije i da se usklade svoje prakse sa evropskim standardima, uključujući i tamo gdje je relevantno, u okviru procesa proširenja EU.


Programska kancelarija Savjeta Evrope u Crnoj Gori