Dolaskom u Boku početkom XIX vijeka, Austrougari su prepoznali geostrategijski položaj brda Kosmač, zbog koga su na njemu organizovali posadu za kontrolu granice prema Crnoj Gori.

Ubrzo nakon toga 1838. godine počeli su da grade utvrđenje, iako granica između Crne Gore i Austougarske još uvijek nije bila definisana. Nezadovoljni time, Njegošev rođak Đorđije Petrović okupio je oko 500 Katunjana koji su napali i uspjeli da zauzmu Kosmač, što je dovelo do povlačenja Austrougara sa tog prostora. Tek nakon razgraničenja 1841. godine, kad je Kosmač pripao Austriji, počinju da ga utvrđuju.



Tvrđava je sagrađena 1841. godine, a 1860. na Kosmaču su izgrađene barake i položaj za jednu bateriju, da bi kasnije bila dograđena i trospratna defanzivna kasarna, koja je u to vrijeme imala posadu od 6 oficira i 248 vojnika različitih specijalnosti. Davne 1869. godine u čuvenom Bokeljškom ustanku Brajići su pokušali da zauzmu tvrđavu, ali bezuspješno. Današnji izgled tvrđava dobija tek početkom XX vijeka, tj. 1909. godine. Zbog neposredne blizine crnogorske granice, imala je ulogu kontrole graničnog područja sa ostalim utvrđenjima na ovom području, a uticala je na sprečavanje upada crnogorskih snaga na teritoriju tadašnje Austrougarske.

Tvrđava Kosmač se nalazi na stjenovitom uzvišenju od 815 metara nadmorske visine, na razmeđu primorskog i kontinentalnog pojasa Crne Gore. U svom prirodnom ambijentu, sa jedinstvenom vizurom na budvansku rivijeru, svojom monumentalnošću dominira prostoron prema Budvi. Sastoji se od dva osnovna krila, simetrično prelomljena po sredini, sa dvije obrazovne kule na uglovima, prečnika 10m i jednom kulom na sredini južne fasade, prečnika 14m. Fortifikaciju čine tri etaže: podrum, prizemlje i prvi sprat. Sve ukupno površine 1064m2.

Na zidovima se mogu uočiti pravilno poređani pravougaoni otvori koji su nekada služile kao osmatračnice, puškarnice i mjesta za topove. Sam sistem gradnje i obrade materijala ukazuju na izuzetne zanatske vještine tadašnjih majstora. Ova tvrđava predstavlja jedno od tri najznačajnija fortifikaciona utvrđenja na teritoriji Crne Gore iz doba Austrougarske.

Trđava Kosmač je nepokretno kulturno dobro zaštićeno od strane Republičkog zavoda za zaštitu kulturnih dobara (sada Uprava za zaštitu kulturnih dobara) 22.08.1964. godine.




Tvrđava se nalazi na istom brdu na visini od 800 m iznad mora pored sela Brajići u blizini magistralnog puta Budva -. Cetinje. Ova tvrđava je primjetljiva, jer savršeno se vidi sa autoputa Budva - Cetinje. Međutim, malo ko je posjetio zbog nedostupnosti na prvi pogled. Ako dolazite iz Budve do Cetinja, posle dugog uspona priobalnim putem sa lijeve strane od planine će biti selo Brajići. Ne žurite, za neko vreme će biti jedva primjetno desno skretanje sa turističkim znakom. Okrenite se i uredno vozite duž uskog asfaltnog puta. Budite oprezni, površina puta je veoma stara i na nekim mjestima uništena, ali putnički automobil će izdržati. Nakon prolaska kroz selo, vidjećete nema više asfalta i u ovom mjestu put se razdvaja .

Glavni put ide na lijevo, a desno gore ima širok put, bivši austrougarski put. Možete parkirati auto u početku staze - tamo je dovoljno mjesta za jedan ili dva automobila, a do tvrđave pješke svega pet minuta.

Moguće je ostaviti vozilo na autoputu u Brajićima, ako ne želite da se vozite lošim putem i ​​se parkirate na brdu u uskom mjestu. Onda će vaš put do tvrđave zauzme oko 15 minuta. Idete uzbrdo širokom stazom sa serpentinom i ćete videti tvrdjavu Kosmač.

Pogled, koji se otvara sa bastiona Kosmač zaista zapanjujući i impresivan: tu savršeno se vidi Budvanska rivijera od ostrva Sveti Stefan do Budve, beskrajno Jadransko more, glavni autoput duž obale (Jadranski Put), prelijepa priroda i veliki broj lokalnih naselja.



Lifehack: Trenutno Kosmač tvrđava je u ruševinama i napuštena, vi možete ući unutra, ali je to može biti opasno. A ako se ipak odlučite, preporučujemo da to uradite sa velikim oprezom i vrlo pažljivo: krov je skoro uništen, kamenja plafona jedva se drže.

Turističke vlasti Crne Gore sada pokušavaju da započnu proces restauracije i rekonstrukcije lokacije, kao značajnog kulturno-istorijskog spomeničkog objekta, koji se nalazi na kratkoj udaljenosti od popularnih primorskih odmarališta.

Uprkos činjenici da ovdje nema izleta, tu tvrđavu mogu posjetiti svi turisti automobilom ili biciklom.

Ulaz u tvrđavu je besplatan.



Tvrđava Kosmač​ je interesantna znamenistost u Crnoj Gori, koja nam se čini da je nezasluženo lišena pažnje turista. Vjerujte, vrijedi makar jednom videti svu ovu veličanstvenost sopstvenim očima.