Budva je učestvovala u debati o važnosti regionalnih i lokalnih javnih emitera organizovanoj od strane Skupštine evropskih regija u Briselu u četvrtak, 06. novembra.

Direktor Radio Televizije Budva Dragan Klarić, savjetnica predsjednika opštine za investicije i međunarodnu saradnju Nevena Karanikić, kao i saradnik Opštine u Briselu Boro Milović predstavili su položaj lokalnih javnih emitera u Crnoj Gori.



Doc. dr. Dragan Klarić je govorio na temu "ULOGA LOKALNIH EMITERA U CRNOJ GORI I PROBLEM DIGITALIZACIJE".

Kompletan govor je u nastavku:

"Crna Gora je imala sreću da sačuva svoje lokalne medije pa se, danas, kada smo u poplavi jeftinih često i neprihvatljivih programskih sadržaja vide se sve dobrobiti jedne takve, mogu slobodno reći vizionarske odluke.

Od uvođenja višepartizma, promjena u političkom sistemu Crne Gore i pojave prvih privatnih medija početkom '90-tih godina prošlog vijeka situacija se više puta mijenjala. Nastajali su i nestajali mnogi štampani i elektronski mediji širom Crne Gore. Medijsko tržište 1990. godine sastojalo se od jedne dnevne novine, jednog državnog radija i uticajne državne televizije, kao i nekoliko radio stanica u posjedu lokalnih vlasti. Od tada se u protekle 24 godine mnogo toga promijenilo.

Danas u Crnoj Gori izlazi šest dnevnih, jedne petnaestodnevne novine, šest mjesečnih i periodičnih izdanja, kao i devet lokalnih novina.
Istovremeno na crnogorskom medijskom prostoru u 2013. godini program emituju, čak 43 komercijalne radio stanice. Pretežan broj komercijalnih radio stanica formiran je u Podgorici, glavnom gradu, i na crnogorskom primorju, tj. u sredinama koje su ekonomski snažnije od ostalog dijela Crne Gore. U 15 crnogorskih opština formirani su lokalni radio emiteri, dok u opštinama Budva, Pljevlja i Nikšić u sklopu javnih servisa egzistiraju i lokalne televizije. S obzirom na veličinu zemlje i broj stanovnika riječ je o respektabilnom broju medija.

U Crnoj Gori distribucijom programa, kroz kablovske sisteme putem neke od tri platforme bavi se osam distributera sa ukupno oko 800 kanala. Na taj način građani su u prilici da gledaju preko 250 različitih programa.

Treba pomenuti da Crna Gora, kao geografski malo područje, sa već prezasićenim tržištem i više nego dovoljnim brojem radio i TV stanica ima poteškoće sa uticajima medija iz susjednih država koji se mogu gledati i slušati na kablovskim mrežama. Treunutno građani Crne Gore mogu putem kablovskih operatera da gledaju skoro sve televizije koje u Srbiji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini imaju dozvolu za nacionalnu pokrivenost. Osim toga, pojedinačni televizijski programi se redovno emituju na privremeno kupljenim frekvencijama ili su dio programa crnogorskih televizijskih stanica. Treba dodati da se štampani mediji iz Srbije, većina dnevnih listova, redovno distribuiraju u Crnoj Gori. Dok sa druge strane to nije slučaj sa crnogorskim radio ili televizijskim stanicama, pa čak se ni crnogorski štampani mediji redovno ne distribuiraju na tržište Srbije.

Na tržištu na kome novac caruje, mali sistemi, poput lokalnih javnih emitera nemaju šta da traže. Njihovi prihodi u odnosu na komercijalne emitere mogu se smatrati statističkom greškom. Međutim, značajan dio predstavnika medijske zajednice, pogotovo one koja se nalazi u direktnoj vezi sa komercijalnim emiterima, smatra da lokalni javni emiteri ne treba da postoje, ističući pri tome da se nijesu legitimisali svojim radom, da je prošlo vrijeme privilegovanih i da ne zaslužuju povjerenje javnog interesa i tako čine višak na medijskoj sceni. S druge strane u Zakonu o elektronskim medijima, koji je donesen u skladu sa najstrožijim evropskim propisima, priznaje se važnost i dodatno osnažuje pozicija lokalnih javnih emitera. Zakon o elektronskim medijima Crne Gore, koji je donijela Skupština Crne Gore jula 2010. godine, jasno definiše način osnivanja i finansiranja lokalnih javnih emitera. Jasno je precizirano pod kojim uslovima se može osnovati ovakav medij. Odluku o osnivanju lokalnih javnih emitera donosi Skupština lokalne samouprave za njenu teritoriju. Skupština jedinice lokalne samouprave može osnovati samo jednog radijskog ili televizijskog lokalnog javnog emitera.

U skladu sa pomenutim zakonom suština lokalnih javnih emitera je proizvodnja i emitovanje programa koji između ostalog afirmiše ostvarivanje prava manjinskih naroda, ostvarivanje ljudskih i političkih prava građana, očuvanje crnogorskog nacionalnog i kulturnog identiteta, podsticanje kulturnog stvaralaštva, informisanje lica oštećenog sluha i vida. Ukoliko urednici i novinari u lokalnim javnim emiterima imaju u vidu ovu zakonsku obavezu jasno dolazimo do zaključka da ovakvi programi nijesu komercijalnog karaktera. Obavljanje funkcije javnog servisa na lokalnom nivou, osim što po definiciji predstavlja odgovoran posao, u vremenu krize je dodatno otežan.

Ekonomski problemi su uočljivi na najmanje dva nivoa. Prvi je nelojalna borba na tržištu sa komercijalnim medijima čiji programi su namijenjeni sticanju profita, kao i ne manje važan problem loša ekonomska situacija osnivača, to jest lokalnih uprava.

Međutim, finansiranje lokalnih javnih emitera je u mnogim lokalnim upravama veoma problematično. Iako zakonsko rješenje ide na ruku lokalnih emitera, u stvarnosti je situacija sasvim drugačija. Okolnosti u kojima se nalaze lokalne uprave su izuzetno loše i ne omogućavaju ispunjenje preuzetih obaveza prema lokalnom mediju.
Poseban problem je i nepoštovanje zakonske regulative od strane osnivača. Pojedini lokalni emiteri imaju više štete nego koristi od tog statusa pogotovu kada su u pitanju neodgovorne lokalne uprave koje ne izvršavaju svoje obaveze.

Umjesto ispunjavanja preuzetih ugovorenih obaveza, koje proizilaze iz pomenutog Zakona o elektronskim medijima, pojedini osnivači ponašaju se krajnje neodgovorno u ispunjavanju svojih ugovorenih obaveza pa paušalno izdvajaju finansijska sredstva iz opštinskih budžeta, koja su najčešće nedovoljna za održivost sistema. U pojedinim opštinima iz budžetskih sredstava predviđenih za finansiranje lokalnih javnih emitera finansiraju se određeni programi komercijalnih emitera.
Poseban problem, i pored trojno potpisanog ugovora od strane osnivača, lokalnih javnih emitera i Radio-difuznog centra (RDC), predstavlja nepoštovanje, odnosno ne izmirivanje obaveze prema RDC-u, pa lokalni emiteri često dolaze u situaciju da im se isključuju predajnici.

Postavlja se pitanje kako riješiti ovaj problem, a pri tom sačuvati karakter lokalnih javnih emitera?
Jedno od rješenja je i stvaranje regionalnih javnih emitera unutar Crne Gore. Na taj način obezbijedio bi se opstanak lokalnih medija kao izuzetno bitnog faktora demokratiozacije društva. Zakon o elektronskim medijima prepoznaje takvu mogućnost da više opština naprave regionalni javni emioter, a da nakon toga posebnim aktima dogovore način funkcionisanja i finansiranja. To je možda jedno od rješenja, o kome se treba ozbiljno razmisliti.
Druga mogućnost sufinansiranja i utemeljenja lokalnih javnih emitera je regionalna, odnosno prekogranična saradnja. S obzirom na činjenicu da savremena Evropa počiva na razvoju regiona i decentralizaciji, Lokalni javni emiteri u Crnoj Gori moraju da prepoznaju potencijal i šansu koji proizilaze iz ove saradnje. Prekogranična saradnja između medija u ovom dijelu Evropi daleko je od zadovoljavajućeg nivoa. Lokalni emiteri, ali i oni komercijalni koji su u privatnom vlasništvu, u multietničkom i multikulturalnom regionu, koga sačinjavaju pored Crne Gore: Srbija, Bosna i Herecegovina, Hrvatska, Albanija, pa i Italija treba da promovišu vrednosti tolerancije među različitim kulturama. Televizije iz regione, prvenstveno tamo gdje ne postoji jezička barijera, trebalo bi ustvari da budu mostovi između regiona, na koima se isprepliću ekonomski, turistički, saobraćajni, kulturni i mnogi drugi interesi.
Od regionalne saradnje mediji u Crnoj Gori imali bi višestruke koristi. Prije svega unaprijedili bi profesionalne standarde svih zaposlenih, od novinara preko tehničkog osoblja pa sve do markentinških producenata, na znatno viši nivo podigli bi produkcijske i prilagodili tehničke standarde prilikom realizacije zajedničkih projekata i koprodukcija.

Proces digitalizacije zemaljskog prenosa TV signala je gotovo završen, ulazimo u kraći period paralelnog rada analogne i digitalne televizije. Sa tehničkog aspekta o tom procesu gotovo je sve rečeno. Sa stanovišta potrošača takve usluge-gledaoca, neće se desiti revolucionarne promjene jer preko 70% građana Crne Gore prati već nekoliko godina digitalne programe preko jednog od kabel operatora a proizvođaci programa, posebno Lokalni javni emiteri ulaze u sam finiš ovog procesa sa neizvjesnošću.

Stiče se utisak da su Lokalni javni emiteri nekako ostavljeni po strani i da polako postaju neka vrsta problema čitavog procesa digitalizacije. Situacija je ozbiljnija kada se uzme u obzir da se rokovi približavaju a vrijeme nezaustavljivo prolazi.

Ispada, da je poslije višegodišnje muke sa tehničkim pitanjima ovog procesa potpuno zanemarena praktična realizacija i da smo danas takoreći pred samim startom tog sistema u situaciji da razgovaramo o elementarnim stvarima koje se tiču sticanja uslova ulaska u multiplex, cijenamabi sl.

Mozda paradoksalno zvuči,ali sve češće se postavlja pitanje da li će digitalizacija ugasiti lokalne javne servise odnosno, kako će proces digitalizacije uticati na njihovu budućnost.

Naravno, jasno je da taj proces nema nikakve direktne veze sa tim, niti je uspostavljanje digitalnog okruženja korišteno u tu svrhu ali neizvjesnost i nedorečenosti koje se u tom smislu javljaju izazivaju strepnju.

Pitanja koja se u vezi sa tim postavljaju su od životne važnosti za budućnost sistema lokalnog javnog informisanja.
Koja su to pitanja:
1. Koliko će da košta korištenje infrastrukture multiplexa i ko će to da plati.
Prema trenutnom zakonskom rešenju u Crnoj Gori pristup multiplexu javnim servisima bi trebalo da obezbijedi Država. Da li će se istrajati na tom riješenju?
To je posebno važno ako se uzme u obzir loš materijalni položaj Lokalnih javnih emitera i nemogućnost Osnivača da redovno izmiruje obaveze prema lokalnim medijima. Na kraju ti troškovi se moraju znati sada, kako bi bili ukalkulisani u budžetske planove Osnivača za sledeću godinu (odluka o budzetu se donosi do kraja ove godine).
2. Koliki je interes Lokalnih javsnih emitera da se njegov program vidi van servisne zone koja se graniči sa administrativnom teritorijom osnivača (opština), odnosno da li postoje realni razlozi da se jedan kanal multiplexa ostavi za potrebe lokalnog medija koji bi se u tom slučaju vidio na teritoriji cijele države. Naravno ne, toga smo svjesni pa se u tom smislu otvara pitanje i lokalnog multiplexa ali, u vezi sa tim i regionalnih servisa. Pitamo da li je zakon predvidio te okolnosti?
3. Kakva je mogućnost izbora Lokalnih javnih emitera u vezi sa pristupom multiplexu,i da li postoji mogućnost da se kupovinom vlastite opreme digitalizuje signal.To bi sa stanovišta Lokalnih javnih emitera bila najprihvatljivija varijanta, jer bi se izbjegao skup zakup kapaciteta u multiplex-u, a zadržala bi se i autonomnost sistema.
4. Preduzeće koje trenutno vrši pružanje usluge multiplexa je u državnom vlasništvu. Kakve su perspektive tog statusa? Kakav će status Lokalnih javnih emitera biti u slučaju privatizacije tog sistema i kako će se to odraziti na osnovne funkcije i njegovu ulogu u odnosu na gradjane. U tom slučaju koliko će Lokalni javni servisi zadržati uslov svih uslova svoga postojanja-nezavisnost.

Najava iz Agencije za elektronske medije (AEM-a) da će dati odmah licence za digitalno emitovanje programa bar malo unosi sigurnosti i to treba pomenuti kao pozitivan primjer. Nadamo se da će se u budućim danima sve zainteresovane strane dodatno aktivirati kako bi se našlo trajno i održivo riješenje za funkcionisanje Lokalnih javnih emitera kako u tehnološkom tako i u materijalnom smislu. Nadamo se da se pomenuti paradoks neće desiti i da će Lokalni javni emiteri od digitalizacije imati mnoge koristi koje će na kraju napraviti ne samo tehnički otklon od stare analogne tehnologije vec i kroz kvalitet pokazati opravdanost svoga postojanja, prije svega zbog gradjana lokalnih zajednica, nadam se da će ovaj skup potvrditi i regionalne saradnje."