Foto: Culture Action Europe

Nakon tri godine razmatranja, Zakon će proći kroz finalne lingvističke provjere i tehničke procedure i stupiti na snagu krajem proljeća.

Od kada je Evropska komisija predstavila svoj prijedlog još 2021, svijet je svjedočio eksponencijalnom rastu vještačke inteligencije. ChatGPT je koautor pet djela nominovanih za Pulicerovu nagradu ove godine, a Udruženje pisaca Amerike se štrajkom usprotivilo upotrebi vještačke inteligencije, te se Midjourney suočavao sa tužbama zbog navodnog korišćenja radova umjetnika za obuku vještačke inteligencije bez njihove saglasnosti.

Mada veza sa kulturnim sektorom možda nije očigledna, Zakon sadrži članove o obilježavanju sadržaja generisanog vještačkom inteligencijom i zahtjevima za autorska prava pri korišćenju podataka za obuku iste. Komesar Tijeri Breton (orig. Thierry Breton) je komentarisao: „Regulišemo što je manje moguće, ali onoliko koliko je potrebno.” Sada ćemo istražiti nove propise koje nudi Zakon o vještačkoj inteligenciji i načine na koji bi isti mogli da se primijene u oblasti kulture.

Obilježavanje sadržaja generisanog vještačkom inteligencijom

Prema članu 50, serviseri sistema vještačke inteligencije koji proizvode audio, slikovni, video ili tekstualni sadržaj moraju osigurati da je isti označen u formatu koji mašina može da čita. Ova pravila se ne primjenjuju kada AI sistemi samo uređuju vaš unos ili ga ne mijenjaju značajno. Vaše izmjene u Grammarly-ju ostaće neprimjetne.

Kako će se ova regulativa sprovoditi? Najverovatnije putem tehnike vodenog žiga. Međutim, obilježavanje sadržaja generisanog vještačkom inteligencijom je problematično, naročito kada je riječ o tekstovima, jer je tekst lako ukloniti ili parafrazirati kako ne bi podsjećao na sintaksu i rječnik ChatGPT-a, što predstavlja izazov za one koji razvijaju ovaj sistem i uvode ga na tržište.

Zakon nameće i obaveze korisnicima, ali uglavnom za korišćenje vještačke inteligencije u profesionalne svrhe i kreiranje lažnih slika i audiovizuelnog sadržaja (tzv. „deep fakes”, tj. „uvjerljiv krivotvoreni sadržaj uz pomoć vještačke inteligencije). „Deep fakes” se odnosi na sadržaj koji oponaša stvarne ljude, objekte i događaje, te u tom slučaju korisnici moraju naglasiti da je sadržaj vještački generisan.

Ako je „deep fake” dio očigledno umjetničkog, kreativnog, satiričnog, fiktivnog analognog djela ili programa, tada 'otkrivanje generisanog ili manipulisanog sadržaja mora biti učinjeno na odgovarajući način koji ne ometa prikaz ili uživanje u tom djelu.' Dakle, ako planirate izložbu AI-generisanih karikatura lokalnih političara koji smanjuju finansiranje u oblasti kulture ili video snimak Jay-Z-a kako repuje „Biti ili ne biti”, pobrinite se da nenametljivo istaknete upotrebu vještačke inteligencije pri stvaranju istih. Autori razjašnjavaju u obrazloženju 134 da ovaj pristup štiti 'slobodu izražavanja' i 'pravo na slobodu umjetnosti i nauke'.

Zanimljivo je da su raniji nacrti isključili tzv. kreativne „deep fake” iz obaveza transparentnosti. Organizacije evropskih autora i izvođača su zastupale obilježavanje svih „deep fakes”, kao i dobijanje saglasnosti prikazane, ili na neki drugi način zainteresovane osobe. Konačna verzija dokumenta je pronašla kompromis između prvog nacrta i zahtjeva zajednice.

Zaštita autorskih prava i izvori podataka

Umjetnici su izrazili zabrinutost zbog neovlašćene upotrebe njihovih radova od strane razvojnih programera vještačke inteligencije, često bez priznanja ili nadoknade. U principu, Zakon o vještačkoj inteligenciji ne zabranjuje razvojnim programerima vještačke inteligencije korišćenje setova podataka, uključujući kreativne radove, za obuku svojih modela. On se poziva na Direktivu o autorskim pravima na digitalnom jedinstvenom tržištu, Član 4(3), koji omogućava korišćenje radova za traženje tekstova i podataka.

Međutim, Član 53 Zakona o vještačkoj inteligenciji podsjeća i provajdere vještačke inteligencije da, prema toj Direktivi, nosioci prava mogu 'izričito zadržati pravo na korišćenje radova'. Ako to učine na 'mašinski čitljiv način u slučajevima kada je sadržaj javno dostupan na mreži' (u praksi to znači ažuriranje uslova korišćenja veb stranice), serviseri vještačke inteligencije ne smiju da koriste te podatke. Ako žele da vrše rudarenje teksta i podataka na takvim radovima, moraju obezbijediti dozvolu nosilaca prava. I pregovarati o cijeni.

Ako ste fotograf sa prelijepim javnim portfoliom i ne želite da se isti koristi za obuku sistema vještačke inteligencije, morate eksplicitno navesti na svojoj veb stranici da zabranjujete korišćenje svojih radova za rudarenje teksta i podataka.

Još jedna autorska odredba zahtijeva od provajdera vještačke inteligencije da javno objave 'dovoljno detaljan' sažetak podataka korišćenih u obuci opštih AI modela. Kancelarija za vještačku inteligenciju će postaviti standardizovan format za takve sažetke podataka. Ali ako mislite da ćete vidjeti naslov svih svojih pjesama u tehničkoj dokumentaciji vještačke inteligencije, nemojte prerano slaviti. Opisi će vjerovatno biti na visokom nivou i izložiće setove podataka umjesto pružanja liste svih radova. Namjera zakonodavaca bila je da olakša provjeru podataka korišćenih za obuku vještačke inteligencije i tako obezbijedi usklađenost sa pravilima o autorskim pravima EU.

Sljedeći koraci

Zakon o vještačkoj inteligenciji ističe glavna pravila za servisere i korisnike vještačke inteligencije. Više praktičnih informacija o sprovođenju pravila pružiće nova Kancelarija za vještačku inteligenciju Evropske komisije. Zakon je regulativa koja se primjenjuje na sve članice, ali će biti potrebno otprilike dvije godine da potpuno stupi na snagu (izuzev nekih odredbi o zabranjenim praksama, kodeksima i pravilima o opštoj svrsi vještačke inteligencije koja će biti prethodno primijenjena).

EU često kritikuju zbog pretjeranog propisivanja koja može ugušiti kreativnost i inovacije. Stoga su se ovog puta zakonodavci opredijelili za relativno izbalansiran pristup. U naredne dvije godine, vještačka inteligencija će se razvijati još brže, a nove situacije i prakse stvoriće nedoumice kod umjetnika. U međuvremenu, bilo bi dobro naučiti ne samo kako ograničiti, obilježiti ili izbjeći vještačku inteligenciju, već i kako je koristiti kako biste poboljšali vidljivost, dostupnost, zaštitu kulturnog nasljeđa i zajedničko stvaranje u umjetnosti.

Tekst je isključivo informativnog karaktera i ne treba se smatrati pravnim savjetom.

Izvor: https://cultureactioneurope.org/news/european-parliament-adopts-the-ai-act/.
Prevela sa engleskog: M.O.