Foto: Muzeji i galerije Budve

Kako navode, na izložbi će biti predstavljena kolekcija Zmijanjskog veza, koja je dio zbirke Etnološkog odeljenja Muzeja iz Banja Luke, kao i djela umjetnika Anastasa i Špira Bocarića iz fonda Moderne galerije „Jovo Ivanović”.

Autor izložbe je Danijela Đukanović, muzejski savjetnik etnolog. Realizatori izložbe su Ivana Domazetović, dokumentarista i Dragana Radoja, savjetnik konzervator.

U ime JU Muzeji i galerije Budve sve prisutne će pozdraviti mr Lucija Đurašković i zvanično otvoriti izložbu.

ZMIJANJSKI VEZ- SVJETSKO NEMATERIJALNO NASLJEĐE

Bosna i Hercegovina odnosno Republika Srpska su 2009. godine ratifikovale Konvenciju o zaštiti nematerijalnog kulturnog nasljeđa. U pogledu nematerijalnog kulturnog nasljeđa, Ministarstvo prosvjete i kulture u Vladi Republike Srpske, preko svoje republičke javne ustanove Muzeja Republike Srpske, ostvaruje koordinaciju u pogledu stručnih poslova sa ostalim muzejima u Republici Srpskoj, Zavodom za zaštitu kulturnog, istorijskog i prirodnog nasljeđa Republike Srpske, ustanovama kulture, akademskom zajednicom, lokalnim zajednicama, zajednicama i pojedincima koji su nosioci, čuvari i istraživači nematerijalnog kulturnog nasljeđa u Republici Srpskoj. Poslije formiranja Preliminarne liste nematerijalnog nasljeđa Republike Srpske u 2013. godini, na osnovu inicijative Zavičajnog društva “Zmijanje”, Odjeljenje za nematerijalno kulturno nasljeđe Muzeja Republike Srpske pripremilo je Zmijanjski vez za prvu nominaciju na UNESKO-vu listu nematerijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva. Zmijanjski vez je 26.11. 2014. na Devetoj sjednici Međunarodnog komiteta za nematerijalno kulturno naseđe održanog u UNESKO-vom sjedištu u Parizu upisan na UNESKO-vu Reprezentativnu listu nematrijalnog kulturnog nasljeđa čovječanstva. U identifikovanju, dokumentovanju, zaštiti i revitalizaciji zmijanjskog veza učestvovalo je više udruženja i ustanova na lokalnom i regionalnom nivou: Zavičajno društvo „Zmijanje“, neke osnovne škole koje djeluju na Zmijanju, Kulturno-umjetničko društvo “Ribnik” (etno-geografska oblast u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske odnosno Bosne i Hercegovine), nevladine organizacije: Humanitarno udruženje žena „Duga“, Etno-radionica „ Radinost R“ i Centralno kulturno-umjetničko društvo mladih „Veselin Masleša“, Banja Luka.

O KOLEKCIJI ZMIJANJSKOG VEZA

Izvorna oblast u kojoj je nastao i razvijao se Zmijanjsi vez je etno-geografska oblast Zmijanje. Zmijanje je regija smještena u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine. Oblast je naseljena pravoslavnim stanovništvom. Spominje se u pisanim izvorima od prve polovine 16. vijeka Zmijanjski vez je zasigurno jedan od najspecifičnijih i najkarakterističnijih vezova sa prostora Bosne i Hercegovine. Specifičnost ovog veza se ogleda u tome što je bogatstvo oranamenata, tehnika izrade i kolorita jedinstvena i posebna u odnosu na druge vezove u Bosni i Hercegovini. Po svojoj specifičnosti Zmijanjski vez se izdvaja ne samo u odnosu na susjedne oblasti već i na sami centrali i zapadni Balkan. Specifičnost Zmijanjskog veza manifestuje se u usklađenosti, harmoniji i stilskoj perfekciji geometrijskih ornamenata ukomponovanih sa tamnoplavim odnosno čivitli koloritom. Za razliku od drugih krajeva Bosne i Hercegovine gdje je vez predstavljen u četiri ili dvije boje, na Zmijanju je prikazan u tamnoplavoj boji. Specifičnost i posebnost kolorita i ornamentalih kompozicija u Zmijanjskom vezu uočio je krajem 19. vijeka i Vladislav Skarić koji ističe da ornamentalnog bogatstva nema više nigdje u Bosni i Hercegovini. Detaljno istraživanje i posebnost Zmijanjskog veza objasnila je i obradila Bratislava Vladić Krstić u svome radu Tekstilna radinost na Zmijanju. Zmijanjskim vezom bavili su se i drugi istraživači koji su se prije svega bavili izučavanjem zmijanjske narodne nošnje od Milana Karanovića 1926. godine do savremenih istraživača. Kolekcija Zmijanjskog veza koja se čuva u Zbirci tekstila Etnološkog odjeljenja Muzeja Republike Srpske sakupljana je od 1930. godine do danas. Najkarakterističnije primjerke Zmijanjskog veza prikazanog na rukavima, ošvama i boščama ženskih košulja sa Zmijanja sakupio je prvi direktor muzeja Vrbaske banovine akademski slikar Spiridon Špiro Bocarić. U kolekciji se čuva 220 primjeraka Zmijanjskog veza prikazanog na rukavima, ošvama (nisprsnice našivene na žensku košulju) i boščama (oglavalja za glavu). Više od polovine kolekcije sakupljeno je u periodu od 1930. do 1940. godine.

Drugi dio kolekcije otkupljivan je od 1950. godine do danas. Zmijanjskim vezom prikazana je umjetnička kreativnost, unutrašnja simbolička kreativnost i osjećajnost koju je vijekovima posjedovala krajiška žena u svome temperamentu i duhu. Ona je vezom izražavala svoje emocije osjećanja i unutrašnje stanje duha. Specifičnost Zmijanjskog veza se ogleda u tome što su bogatstvo ornamenata, tehnika izrade i kolorita jedinstveni i posebni u odnosu na druge vezove u Bosni i Hercegovini. Po svojim specifičnostima Zmijanjski vez se izdvaja, ne samo u odnosu na susjedne oblasti, već i na sami centralni i zapadni Balkan. Složene ornamentalne kompozicije Zmijanjskog veza specifične su po tome što u vremenskom periodu od sredine 19. vijeka pa do danas nisu pojednostavljivane u jednostavnije ornamentalne kompozicije u izradi. Materijal na kojem je prikazano umijeće izrade Zmijanjskog veza doživljavao je transformaciju, ali je vez i dalje zadržavao svoje autentične specifičnosti.

Prvo se vezlo na konopljinim i lanenim platnima, zatim na pamučnim, a danas se ovaj vez prezentuje i na savremenim industrijskim tkaninama. Žene sa Zmijanja su u izradi odjeće upotrebljavale konopljino i laneno platno koje su ukrašavale tamnoplavim - čivitnim vezom.

O MATERIJALU I VEZU ZA IZRADU ZMIJANJSKOG VEZA

Zmijanjski vez od sredine XIX vijeka pa do početka XX vijeka rađen je isključivo na lanenom i konopljinom platnu a najčešće je prikazan na narodnoj nošnji sa Zmijanja. Od polovine XX vijeka pa do početka XXI vijeka veze se i na pamučnom platnu. Krajem XIX i početkom XX vijeka žene vezilje izrađivale su Zmijanjski vez najčešće u krstačkoj tehnici veza. Ovaj tim veza dominira u izradi Zmijanjskog veza. Pored krstačke tehnike veza uočava se i vez prutački, provlak i podlaknica i zrnca. U stručnoj i naučnoj literaturi preovladavaju dvije velike grupe vezova; vezovi brojem i vezovi po pismu. Navedene tehnike zmijanjskog veza pripadaju tipu vezova brojem. Ovaj tip veza dobio je naziv jer se niti broje kada se vezu. Osnova kod ovih vezova je razbrajanje žica, odnosno vještina vezilje je određivala kako će se brojeni vez smjestiti u sredinu rukava ili bošče.Tehnike vez brojem starije su od tehnika vez po pismu, jer su prve srodnije tkalačkim radovima po kojima su i postojale. Vez brojem zahtijevao je mirniju i strpljiviju ruku i mnogo vještine. Ovaj vez odlikuje se velikim tehničkim savršenstvom.

ZMIJANJSKI VEZ U XXI VIJEKU

Nosioci Zmijanjskog veza su pojedinačne vezilje koje prenose tehnike i vještine u izradi ove rukotvorine na sve zainteresovane pojedince (žene različitih starosnih grupa i djecu osnovnoškolskog uzrasta). Vezilje svoja znanja prenose pojedinačno i organizovano u okviru radionica veza koje se organizuju unutar određenih udruženja koja djeluju u lokalnoj zajednici, kao i unutar obrazovnog sistema pri osnovnim školama, gdje se organizuju radionice veza sa djecom. Vještine, tehnike i umijeća u izradi i zaštiti Zmijanjskog veza u savremenom društvu, u kojem ovaj vez „živi“, prenosi se na različite načine. Najvažnije je istaći da je značaj očuvanja i zaštite Zmijanjskog veza prepoznat od strane lokalne zajednice u kojoj ovaj vez egzistira. Na izvornom prostoru gdje je ovaj vez nastao, odnosno u etno-geografskoj oblasti Zmijanje, tehnike i vještine u izradi veza prenose se s koljena na koljeno, tj. sa starijih na mlađe. Savremeni način života, globalizacija i nestanak tradicionalnih vrijednosti probudili su svijest ljudi o značaju očuvanja i zaštite kulturne baštine u svim oblicima. Na izložbi su predstavljeni muzejski eksponati Zmijanjskog veza izrađeni krajem 19. i početkom 20 vijeka kao i predmeti udruženja koja rade Zmijanjski vez u XXI vijeku. Pored predmeta na izložbi je predstavljeno dvadest rollapova koji preko fotografija predstavljaju Zmijanjski vez i njegovu primjenu kao i i Udruženja koja rade Zmijanjski vez. Takođe će posjetioci imati priliku da pregledaju na tabletima fotografije iz fotodokumetnaticje Muzeja Republike Srpske koje predstavljaju život na Zmijanju krajem 19. i početkom 20. vijeka kao i dokumentarni film o Zmijanjskom vezu u trajanju od 15 minuta.