U organizaciji Narodne biblioteke Budve u srijedu je upriličeno književno veče sa velikim poljskim pjesnikom i esejistom Adamom Zagajevskim. O djelu Zagajevskog u budvanskoj Biblioteci govorili su pisac i glavni urednik Arhipelaga Gojko Božović i prof. dr Aleksandar Jerkov.

Adam Zagajevski je dugogodišnji kandidat za Nobelovu nagradu, dobitnik najviših poljskih i evropskih književnih priznanja, a njegovi eseji i pjesme objavljivani su u svim značajnijim časopisima i novinama svijeta.

Prof. dr Aleksandar Jerkov je kao član žirija za dodjelu Međunarodne književne nagrade “Književni plamen” istakao da nije bilo teško odlučiti se za Zagajevskog, ovogodišnjeg laureata, koji je dobro poznat na ovim prostorima, te da se već više od 30 godina čita na srpskom jeziku, čitamo ga u prevodima Petra Vujičića i Biserke Rajčić i milina je imati tu vrstu privilegije da vam neko demistifikuje tako značajno pjesničko ime.

Za potrebe ove nagrade je, kako ističe, gledao prevode na engleski i njemački jezik koji su dobri, a “ono što je po mom mišljenju dobit za nas to je da vidimo kolika je ta kontemplativna snaga ovoga pesnika mogla da doprinese tome da
nam pomogne da se razaberemo u sopstvenim dilemama. Vi ste već čuli da je gospodin Zagajevski slepom igrom sudbine rođen u Lavovu baš u onom trenutkukad Lavov prestaje da bude poljski grad.

Dakle, još nije ni upoznao svet a već je
stekao sudbinu izbeglice i čoveka koji u sebi nosi jednu vrstu nacionalne transformacije koja ima boju egzodusa. U tom trenutku, cela se Poljska pomerila jedno 150 km kroz Šlesku do drugih granica i sa tim dakle u svom krvotoku i sa tom nekom izmeštenošću … znači biti u samom trenutku nekako razmešten, izmešten je na izvestan način pomeren iz toga gde treba da pripadaš, sa takvim jednim iskustvom ući u drugu polovinu 20.veka to je jedno dramatično iskustvo koje živimo i danas.

U tom i takvom pogledu na svet, u takvom jednom osećanju i u toj
zatečenosti u jednoj velikoj slovenskoj kulturi, on uspeva da progovori o nečemu što ima nekoliko elemenata koje ćete lako prepoznati po svojoj dinamici i vezanosti takođe za nas. Kako odrediti odnos između Poljske i Ukrajine, ne kao pitanje državno-pravnih stvari, nego kako odrediti prirodu odnosa između onoga što je poljsko kao svojstvo i onoga što je ukrajinsko kao svojstvo.

I vi znate kakva je sudbina Poljske u tim vremenima, kakva je istorija jedne ekspanzije kulturološke koja je zahvatala ceo taj prostor. Kad pomislite koliko je to pitanje teško i koliko je teško o njemu progovoriti, tek onda dolazi pitanje kako da odredite odnos između Poljske i Rusije, između Ukrajine i Rusije kulturološki.

I on dakle celinu te problematike koja nama daje takođe neku vrstu neposrednosti razumevanja, izgovara u kategorijama evropskog samorazumevanja od antike do danas. I progovara iz slovenskog duha isprva u tradiciji celine Evrope, a zatim progovara iz celine svetskog iskustva svih mesta, svih gradova u kojima je bio, svih stvari sa kojima je dolazio u dodir.

Progovra tako da su njemu Zbignjev Herbert i Josif Brodski jednako važni oslonci za razumevanje sopstvene pesničke tradicije i sa njima vodi divne dijaloge, komentariše
ih…” Pisac i kritičar Gojko Božovićje istakao da poezija Adama Zagajevskog prati tokove promjena u različitim oblicima stvarnosti koje u svojoj poeziji preispituje i pomaže
nam da dublje i bolje razumijemo neke od ključnih pitanja društva,politike, ideologije, istorije u Evropi druge polovine 20.vijeka i u Evropi našega trenutka.

“Adam Zagajevski je jedan od onih pesnika koji veruju da poezija ima jednu vrstu dužnosti i suštinskog izazova da razmatra tokve stvarnosti i da najrazličitije forme i oblike stvarnosti doživljava kao pravu prirodu onog suštinskog izazova kojim poezija treba da se bavi.Kada pratimo njegove pesme onda vidimo da ta stvarnost podrazumeva i svakodnevnicu, onaj život koji vri oko nas, na drugoj strani stvarnost podrazumeva sve te silne i ne uvek lako razumljive političke i društvene procese sve
te ideološke i tehnološke procese koji oblikuju nas. Ali nije samo to stvarnost koja zanima Adama Zagajevskog, jer vidimo da u njegove stihove sa jednakom snagom ulaze i sasvim ekskluzivne oblasti koje nam pomažu da prodremo u samo srce stvari
koje su oko nas, onda vidimo te dijaloge sa najboljom evropskom književnom tradicijom, sa velikim pesnicima u vrlo širokim rasponima od antičkih pisaca ili recimo
Blejka do Seferija ili Mandeljštama, Josifa Brodskog, Česlava Miloša… vidimo takođe da u pesničku optiku Zagajevskog ulazi slikarstvo, muzika i on jeste od onih
evropskih pesnika koji su se muzikom neobično mnogo bavili i njegovi stihovi oblikuju taj snažni dijalog sa velikim rasponom muzičke kulture od Baha ili Betoven, do sasvim savremenih kompozitora, ali ono čime veoma pleni njegova poezija
jeste prisustvo filozofa i prisustvo najsloženijih filozofskih pitanja u ovoj poeziji.


Možda nema u evropskom pesništvu nijednog savremenog pesnika koji je sa toliko strasti, znanja bavio se filozofskim pitanjima i vodio dalekosežne dijaloge sa filozofima – kao što Zagajevski kaže pesnici su presokratovci, a kad čitamo njegove
stihove onda vidimo da nisu samo presokratovci, nego su pesnici i oni koji se interesuju za nemačku klasičnu filozofiju, za materijalističku i idealističku, da tu prave veliku razliku između ranog i poznog Marksa, da se u njegovim stihovima pojavljuje Hegel, savremeni mislioci, da važno mesto imaju mislioci modernih vremena kao što
su Niče i Sioran, i sve te detalje pominjem upravo pokušavajući da približim te raznolike forme i sadržaje stvarnosti koje nalaze odziv u stihovima Zagajevskog.

Tu vidimo i neverovatno veliki broj gradova o kojima se u njegovim pesmama iz različitih vremena govori i svi ti gradovi jesu takođe izrazi jedne moguće stvarnosti, jednog
susreta sa istinskim, životnim pitanjima koji nalaze odraz u poeziji kako bi se došlo do preko potrebnog razumevanja koje u svakodnevnom životu vrlo često nepopravljivo izmiče. Upravo, polazeći od takvog iskustva Adam Zagajevski zapravo
veruje da poezija jeste i muzika stvarnosti i to možemo videti u različitim periodima njegove poezije.

Mogli bismo da definišemo dva glavna toka poezije Adama
Zagajevskog: jedan jeste njegova poezija koja nastaje u 70-im i 80-im godinama i negde vrhuni u knjigama kao što su “Putovati u Lavov”, objavljena polovinom 80-ih, i na drugoj strani u knjigama kao što su Platno ili Ognjena zemlja iz prve polovine 90-
ih godina, i tu poeziju mogli bismo označiti kao poeziju socijalnog verizma.

U timstihovima i u tim knjigama tematska dominant najvećeg broja pesama jeste susret sa stvarnim, autentičnim, društvenim, političkim i ideološkim iskustvom realnog
socijalizma pogotovo onog realnog socijalizma poljskog tipa.

Postojali su u evropskom pesništvu 70-ih i 80-ih godina mnogi pesnici koji su bili zainteresovani za to istraživanje stvarnosti društva kao takvog i ta poezija socijalnog verizma je imala veliki odjek i u stihovima naših pesnika, ali verujem da nijedan evropski pesnik nije postigao ni takav uticaj ni takve poetske rezultate u poeziji socijalnog verizma kao što je to učinio Adam Zagajevski.Kada čitamo njegove stihove mi nepogrešivo
vidimo te suštinske izazove realnog socijalizma kao jedne stvarne socijalne i političke dominante, kao ideološke projekcije koja se materijalizovala u stvarnosti i možemo da vidimo i pitanje cenzure i autocenzure i pitanje slobode i neslobode, možemo da vidimo na drugoj strani velike političke manipulativnosti, možemo da vidimo sa kojom se snagom pesnik poigrava sa pitanjima jezika realnog socijalizma; jezik jednog društva jeste odraz jezika dominantne ideologije i to nalazi svoj odraz u stihovima Adama Zagajevskog.

Na drugoj strani, od druge polovine 90-ih godina sve do savremenog trenutka mžemo videti kako se razvija taj drugi tok poezije Zagajevskog onaj koji je obeležen u knjigama kao što su Žeđ, Antene, Nevidljiva ruka, u tim pesmama vidimo da se ta socijalna i politička stvarnost u izvesnoj meri povukla, da su njegovi stihovi postali stišaniji, ali možda čak ličniji…međutim, u tim pesmama postoje i vrlo složena pitanja istorije i politike, u tim pesmama postoji vrlo važna zapitanost nad čovekovom sudbinom u novim tehnološkim vremenima, ali ono što nas u tim pesmama pleni i osvaja jeste jedna vrsta jezičke sposobnosti, odnosno sposobnosti poezije koja misli i koja se izgovara vrlo jasnim i preciznim slikama u vrlo konkretnim povodima, zapravo se jednom vrstom jezičke magije sav taj svet koji jeste oštećen, uskraćen, osakaćeni svet, na neki način magijski preuredi i ispuni smislom koji nam u svakodnevnom životu vrlo često nedostaje.

Ono što verujem da čitaoci prepoznaju, što posebno ostaje u poeziji Adama Zagajevskog jeste činjenica da između tih različitih tokova njegove poezije, između socijalnog verizma 70-ih I 80- ih godina i magijskog verizma druge polovine 90-ih godina i našeg vremena ne postoje protivrečnosti.

Ja bih rekao da on svoju poetsku optiku vrlo široko otvara prema različitim iskustvima savremenog trenutka, a ono što čini se prevazilazi tu moguću protivrečnost kakva bi se u poeziji očekivala jesu dva elementa: jedno je to ja koje neprestano progovara u stihovima Adama Zagajevskog i on sa tim ja vodi vrlo složen dijalog… a drugo je vrlo plodonosna dimenzija koja povezuje i jednu vrstu angažmana i pesničke magije koja preuređuje i osmišljava svet jeste zapravo činjenica da se poezija Zagajevskog tako duboko tako prodorno tako uzbudljivo misli.

Taj susret filozofije i pesništva u stihovima Adama Zagajevskog”.
Potom je poljski pjesnik i esejista Adam Zagajevski odgovorio na nekolika pitanja:

1. U jednoj od Vaših pjesama iz zbirke Nevidljiva ruka (Lica) - gradove čine ljudi. Jesu li građanske, ljudske slobode temelji gradova ili samo temelji imaginacija i poetskog?

 A.Z. To je složeno pitanje koje sam pokušao da analiziram i dam svoj odgovor na njega i u jednom od eseja pišem o tome da mi danas živimo u napetosti, razapeti između dvije suprotne i sukobljene sile - jedne strane je zlo, s druge strane je ljepota. Na primjer, ako imate nekoga ko piše stihove ili slika, ili komponuje muziku, vi iako se ne bavite lično time ali ste
zainteresovani za te forme umjetničkog izražavanja, živite u kontekstu ljepote. Onda neko s pravom može da postavi pitanje- a zašto se ne bavite društvenim pitanjima, zašto se ne bavite zlom, ružnom stranom svijeta.

Djelimičan povod za ovu pjesmu (Lica) je bila situacija kada sam u sopstvenoj sobi pogledao svoju biblioteku i vidio da s jedne strane stoje moje knjige koje se odnose na strašne stvari, na ljudsku patnju na zločine, na Hitlera, na ruske gulage istočnog bloka, a s druge strane su bile knjige o muzici, o slikarstvu, o Rembrantu, o Vermeru i onda sam se zapitao
kako je to moguće da u istom prostoru egzistiraju obje te stvari i zlo i lijepo.

Razmišljao sam o tom fenomenu i ne mogu reći da sam našao
odgovor na pitanja koja sam sebi postavio kako to da uporedo egzistrijaju obje te krajnosti. No, s druge strane, grad je za mene svojevrsno oličenje te situacije, jer s jedne strane u velikim gradovima imate siromaštvo i krajnju ružnoću i imate ljepotu. Tako da je to svojevrsni paradoks koji je
karakterističan za gradove i mislim da ljudi treba da podjednako obraćaju pažnju, prosto da imaju na umu da postoje te dvije krajnosti zlo i ružno i nasuprot ljepota, te da se ne bavimo isključivo jednom od krajnosti, već da ih imamo obje na umu.

2. U eseju Protiv poezije kaže se da je djelo u stanju da iskupi slabosti piščevog karaktera kada je riječ o velikanima književnosti, ali da li se to odnosi na malog pjesnika, ostaje pitanje. Šta zamjerate današnjem stvaralaštvu i hiperprodukciji i kakav je Vaš stav prema poeziji koja plijeni društvene mreže i internet?

 A.Z. Nisam na društvenim mrežama ali s vremena na vrijeme čitam poeziju koja se objavljuje na internetu i tu kao i u stvarnosti, kao u papirnim verzijama postoji dobra poezija i loša poezija. Smatram da prosto treba da se pomirimo sa činjenicom da skromno, ponizno prihvatimo činjenicu da postoji ogroman jaz između količine poezije koja se piše i koju mi možemo pročitati i onog malog broja pjesama koje nam prirastu za srce
koje postanu naše. Želio bih da dodam da na internetu mnoštvo ljudi, desetine, stotine hiljada, možda čak i milioni pišu i objavljuju poeziju na internet, a da se s druge strane knjige poezije veoma slabo prodaju.

Šta to znači? Ogroman broj ljudi koji pišu poeziju ne čitaju istovremeno poeziju drugih pjesnika. To je znak nezrelosti.
3. Hoće li prava poezija , ako je ima danas, ipak ali teže pronalaziti put do trajanja nego što je ona u ranijim vjekovima i književnim razdobljima?

 A.Z. Često u razgovorima sa mojim prijateljima, poznanicima, pjesnicima, sjetimo se riječi njemačkog pjesnika Gotfrida Bena koji je rekao da je veliki pjesnik onaj koji napiše za života pet-šest dobrih pjesama.

To što radim ja i mnogi drugi pjesnici je vrsta proizvodnje talasa. Mi pišemo pjesme i neko ko nije književni kritičar imenom i prezimenom ili član nekog književnog žirija, već nevidljivi potpuno anonimni kritičar odlučuje da li će neka pjesma
opstati u vremenu ili neće. Ti kritičari su nama nepoznati, to smo svi mi, neki žive ovdje ili u Americi ili u Čileu ili u Rusiji ili bogzna gdje na svijetu, a poeziju živom održava čitanje više nego rad profesionalnih ocjenjivača poezije.