Foto: JU Muzeji i galerije Budve

U muzičkom dijelu programa nastupio je Bogdan Banović, učenik VIII razreda, a izložbu je zvanično otvorila mr Lucija Đurašković, istoričarka umjetnosti.

U svom govoru, mr Lucija Đurašković je izrazila zahvalnost prisutnima što su odvojili vrijeme za ovaj značajni kulturni događaj, naglašavajući posebnost izložbe kao presjek rada Toma Pavićevića, koji svojim izražajem duboko pogađa posjetioce.


JU Muzeji i galerije Budve

"Ovo je jedan od najznačajnijih događaja kada je u pitanju likovni program naše ustanove, posebno što je tvorac svih ovih nestvarno fantastičnih djela, naša savremena likovna gromada, Tomo Pavićević, večeras sa nama. Neizmjerno vam hvala, Tomo, zbog toga. Više puta sam, na poziv umjetnika, otvarala njegove izložbe, ali ova je nešto posebno, ne samo kao jedan od mogućih presjeka njegove retrospektive, već i kao izložba koja svojom težinom slama, koja potresa, koja nas šamara po najtananijim nervnim završecima, svojom ogoljenom egzistencijalnom istinom. Od tada, do danas i dalje do beskonačnog, Tomo će uvijek biti maestro sa velikim M, maestro u samom vrhu savremene likovne umjetnosti unutar i mimo granica naše zemlje zajedno sa njenim najvećim i najznačajnijim predstavnicima", kazala je Đurašković.


Bojan Bogdanović: Foto: JU Muzeji i galerije Budve

Tekst iz kataloga:

Slikarstvo Tomislava Toma Pavićevića kao da ne trpi stilska određenja, ono je svojom suštinom protiv ustaljenih pravila i kanona, oslobođeno banalnih životnih akcesorija, ali ne i onoga što čini bit samog života. Već na samom početku svog stvaralačko-umjetničkog puta, Pavićević uspijeva da pronađe autentičnu značenjsku smjernicu koju će dosljedno pratiti kroz otkrivanja tajni likovnog izražavanja.

Osobeno kreativni likovni put Toma Pavićevića, kojim se umjetnik postojano uspeo na same, rijetko dostižne, vrhove naše umjetničke scene, možemo odrediti kao put eksperimenta od figuracije ka apstrakciji i Maljevičevoj bespredmetnosti, da bi se opet vraćao figuraciji uz tematska opredjeljenja sa dubinskim arhetipskim značenjima (vojnici, mrtve bebe u povoju, religiozna i mitološka tematika, đavoli, antropomorfne i zoomorfne predstave, ljubavna i erotska tematika...) koja će ga pratiti tokom cjelokupnog dosadašnjeg likovno-istraživačkog iskustva.

Sa jakom potrebom da kroz vizuelni iskaz izrazi svu snagu ličnih, unutarnjih doživljaja osnovnih egzistencijalnih pitanja, Pavićević ostvaruje djela u kojima osobenim ekspresivnim jezikom realizuje svoje figurativno-asocijativne metafizičke kompozicione vizije. Mistična atmosfera, atmosfera beznađa i straha nad užasom egzistencijalne praznine, bezvrijednosti i raspadanja prožima likove i scene kod većine Pavićevićevih likovnih ostvarenja. Bez obzira na faze kroz koje je prolazio, čini se da su ona i osnovni sublimat dosadašnjeg umjetnikovog likovnog iskustva. Frontalno, ili u poluprofilu okrenute glave, glave neurotičnih i poremećenih ljudi kao da predstavljaju fragment doživljaja svakodnevice lišene etičkih kategorija bliskosti, požrtvovanosti, ljubavi i dobrote. Potrošačko društvo kao da je uspjelo da proda i dušu čovjeka, a sagledavanje ove činjenice uslovilo je osjećanje praznine, gorčine, otuđenosti i nesuvisle samoće. Likovno djelo Toma Pavićevića predstavlja opomenu i poziv na suočavanje sa ovom ogoljenom egzistencijalnom istinom ostavljajući nam slobodu izbora za njeno prevazilaženje. On kamijevski suprostavlja smisao pobune kao jedan od načina da se suprostavi besmislu, jer kako i ističe Kami: „Bit umjetnosti i jeste u pobuni, jer je umjetnost uvijek protest prema stvarnosti”.

Pavićevićeva likovna poetika konstantno korespondira između formalnog i značenjskog sloja njegove slike. Njega ne zanimaju detalji, sporedne i slučajne pojedinosti, već nastojanje da ostvari generalni utisak osobene relacije kroz figurativni oslonac na slici koja zrači specifičnim senzibilitetom svog sopstvenog, autentičnog unutarnjeg govora neposredno prenesenog na posmatrača, a koji sugeriše utisak usamljenosti, melanholičnog i turobnog osjećanja. Prividno ispošćen slikarski izraz, katkada akcentovan monohromijom, lica lišena individualnih i fizionomskih karakteristika, cinično razgolićene rugobe i životinjske strasti, znakovno definišu većinu djela potencirajući nemir i osjećanje tjeskobe. Da li je to težnja ka provokaciji potisnutih i zaboravljenih duhovnih slojeva kod posmatrača, ili odraz neprikrivene ironije i satiričnog duha stvaraoca koji duboko osjeća napuštenost čovjekovog bića, njegovu otuđenost, usamljenost i odsustvo smisla, ili, pak, i jedno i drugo? Zato, u značenjskoj osnovi Pavićevićeve slike centralno mjesto zauzima osjećanje prolaznog koje rezultira smrću kao konačnim krajem života, smrću kao vječnom ništa koje se pobjednički smije životu, smije umjetnosti kojoj, takođe, kroz civilizacijski hod, prijeti nestanak. A da bi opstala, umjetnost upravo treba da prikazuje apsurdnost, jer ukoliko ta apsurdnost ne bi bila egzistencijalna i neponovljiva, odnosno nerastumačiva, i ukoliko bi svijet bio jasan, ne bi ni bilo umjetnosti (A. Kami).

Tema odnosa života i smrti, te njihovog smisla, dakle, opsjednutost pitanjima koje naročito postavlja egzistencijalistička filozofija (Sartr, Kami, Hajdeger, Kafka...), te svjestnost nad egzistencijalnom prolaznožću koja kao da čini uvod u ništavilo, besmislicu ili prazninu, osnova su iz koje nastaju Pavićevićeve slike. Maestralnim crtežom izvedenim kroz različite strukturne podloge (najčešće kombinovana tehnika), Pavićević potencira paradigmatsko projavljivanje zla, kroz smrt, preko ružnog, izobličenog, razorenog i rasutog... Sasvim osobena linija, vibrantna i istovremeno precizna, više je nego dovoljno živa i ekspresivna da paradoksalno prikaže mrtvo, potencirajući izraze lica, bilo ljudskog ili nevino animalističkog („Jagnje”, „Keruša”...) koji se naprosto urezuju u svijest posmatrača, kao pečat opomene da je kob smrti uvjek tu negdje u blizini, oko nas, dovoljno snažna da nas uvede u strah kao predvorje panične sumnje u smisao postojanja. Ustvari, moglo bi se reći, preko linije Pavićević pred nama konstantno oživljava problem smrti, odnosno suočavanja sa njom. Pokatkad se čini kao da se sarkastično ruga, zarobljenom, odnosno uhvaćenom zlu na djelu („Tri diktatora”, „General”, „Pukovniku nema ko da piše”)...

Međutim, Pavićević, takođe, kroz tematski drugačije određene cikluse (religiozni i mitološki ciklus, ciklus zaljubljenih, ciklus posvećen Maljevičevom suprematizmu), kao da naglo pronalazi i ukazuje na mogućnost prevazilaženja zla i besmisla, na suštinski smisao života, odbacujući prolazno i konačno kroz uzdizanje duha ka tajnama koje krije neprolazna i bezvremenska vječnost, prožeta kategorijama ljubavi, dobrote i ljepote, kao osnovnim etičkim i estetičkim kategorijama. U ovim ciklusima i crtež i boja postaju „lirski” suptilni.


Sa izložbe, Foto: JU Muzeji i galerije Budve

Često se ponovo vraćajući starim, opsesivnim temama, njegove slike i dalje upućuju na razmišljanje o prolaznosti života, postavljajući nam osnovna egzistencijalna pitanja ko smo, zašto smo ovdje, koji je smisao našeg življenja i postojanja. Za Pavićevića je ljudsko tijelo simbol prolazećeg koje se dešava upravo tu pred nama kao jedina bolna istina. Njegov likovni izraz, najčešće, ukida sliku kao objekat za uživanje predstavljajući suštinsku kritiku egzistencijalne laži. Specifična izržajnost i bizarnost, uz opšti utisak groteske sa težištem ka tragičnom, u stanju je da razori i posljednji tračak nade u neumoljivoj surovosti sadašnjice. Aktovi demonskog užasa predstavljaju ogledalo otuđenosti, samstva, praznine i beznađa. Oni u sebi sadrže metaforički izraz ironične negacije života i osjećanja svijeta kao ratnog poprišta demonskih, tajanstvenih, mračnih, razarajućih i pritiskajućih sila. Pavićevićev vizuelni iskaz pruža svojevrstan doprinos sveopštoj povjesti ljudskog stradanja, žrtve, patnje i bola. Da li su to simboli palih anđela čije izobličeno tijelo, čak i kada zrači nestvarnom i neodoljivo privlačnom harmonijom boja, ne može dotaći radosnu tajnu vaskrsenja? Da li je to ukazivanje na opasnost od odsustva duha ljubavi u biću, od duhovne praznine, od besmislice besciljnog? Ovakvim opredjeljenjem umjetnik se bori protiv kompleksnog zla današnjice, provocirajući posmatrača na razmišljanje, budeći i angažujući njegova čula na pobunu.

Dakle, vratiti čovjeka svojoj zaboravljenoj suštini i postaviti ga pred smislom egzistencije koji uključuje problem smrti ili odnosa prema smrti, uključujući time i odnos prema zlu. Zato, ova izložba nosi u sebi najdublju egzistencijalnu poruku i opomenu. Samo ovako snažna, umjetnički osobena i rijetkom kreativnošću nadarena ličnost, kakva je ličnost Toma Pavićevića, u stanju je da opsjednutost suštinom smisla ljudskog postojanja pretoči u temeljni princip sopstvenog likovnog svijeta ispunjenog opštom humanom, univerzalnom istinom. Ovakvim svojim umjetničko-stvaralačkim stavom Tomo Pavićević daje nemjerljivo značajan, neponovljiv i upečatljiv doprinos savremenoj crnogorskoj, evropskoj, pa i svjetskoj umjetnosti.

JU Muzeji i galerije Budve/D.B.