Simpozijumom nastavljeno gostovanje nobelovke Tokarčuk na Festivalu "Ćirilicom", Foto: Nikola Todorović

Asistent za užu naučnu oblast Srpska filologija i književnost pri Visokoj školi strukovnih studija za obrazovanje vaspitača u Novom Sadu, Marijana Jelisavčić, koja je angažovana i na Festivalu “Prosefest” u tom gradu, govorila je o nizu sinhroniciteta koji je povezuje sa prozom Olge Tokarčuk.

“O Olgi Tokarčuk sam mnogo razmišljala, i dok sam dolazila ovamo, na jednoj fejsbuk grupi naišla sam na komentar povodom njenog najnovijeg romana koji je preveden na srpski. Jedna čitateljka je napisala kako se svaki put iznenadi kad čita Olgu i da ima utisak kao da Olga piše za nju, kao da zna šta ona misli u tom trenutku i prenosi njene misli. Isti takav je bio i moj prvi susret sa prozom Olge Tokarčuk. Prijatelj me je preporučio da pročitam priču “Brojevi” i to me zapravo opredijelilo da čitam njenu prozu i da nastavim da se upoznajem sa njenim đelom. Isto sam kao čitateljka imala utisak da Ogla vidi moje misli i da ih prenosi na papir. I taj neki niz sinhroniciteta koji me vezuje sa njenom prozom sam uočila i juče. Junakinji priče “Brojevi” bi se vjerovatno dopalo da je vidjela moj izraz lica kada sam ušla u hotelsku sobu i na zidu vidjela sliku mog rodnog kraja. Naravno da u hotelu to nisu mogli znati, ali ja sam ugledala tu Banjsku stenu ispod koje se nalazi litica gdje je moja kuća, a gdje se nalazi Bajina Bašta koja ima festival sličnog karaktera kao Festival “Ćirilicom”. To je Festival “Ćirilična baština” koji se bavi njegom i promocijom našeg pisma i očuvanjem ćirilice. Ustanovljen je 2019. godine i ove godine je gošća festivala bila prijateljica Festivala “Ćirilicom” Milica Bakrač, a laureat nagrade Dragan Stanić kojem je na ovom festivalu prije nekoliko godina bilo posvećeno književno veče. Brojna su preklapanja koja na neki način premrežavaju ovaj festival i naš “Prosefest”, najviše u broju identičnih učesnika i laureata, uključujući i Olgu Tokarčuk”, navela je Jelisavčić.

Profesorica Jelena Jovanović govorila je iz perspektive prizvanog čitaoca, jer je, kako je kazala, njen susret sa literaturom Olge Tokarčuk vrlo intiman i ličan.

“Ja sam se sa Olgom Tokarčuk možda nesvjesno susrela u periodu kada sam radila kao lektor za srpski jezik na Institutu za slavistiku u Poljskoj. A zapravo sam sasvim slučajno na jednom sajmu knjiga u Varšavi kupila “Bjegune” i to je bila prva knjiga na poljskom koju sam imala prilike da pročitam. To prvo čitanje završilo se velikim oduševljenjem i ja sam od tog trenutka postala pasionirani čitatelj Ogline proze. Danas mi se čini da to nije bilo slučajno, jer sam došavši u Poljsku ja bila prisiljena da se izmjestim iz neke svoje stabilne tačke, da putujem, istražujem, da se otvaram za novu sredinu, da učim novi jezik da bih prihvatila ljude i norme u novoj sredini. Bila sam u dvostrukoj ulozi: da predajem studentima svoj jezik i istovremeno da učim poljski. Taj momenat od godinu dana pretvorio se u šest godina života u Poljskoj, koji je bio period transgresije u kojoj sam pomjerala svoje granice. To je jedno izuzetno životno iskustvo koje vas obogati i da vam to da nikada više ne možete da se vratite na tačku na kojoj ste bili kada ste krenuli. Vratila sam se u jednom trenutku i vrlo brzo je ta Poljska počela da mi nedostaje. Nedostajao mi je u stvari jezik, a onda sam put ka jeziku tražila čitajući Olgina djela. Ako je tema ovog susreta transgresija u djelu Olge Tokarčuk, mislim da te primjere možemo naći svuda i nemam djelo koje bih izabrala kao neko koje mi se najviše dopada. Pokušavala sam da objasnim zašto toliko volim njenu prozu i za mene lično to jeste to neprestano pomeranje tačke gledišta i uvlačenje čitaoca u priču. To jeste proces inicijacije u kojem Olga dekonstruiše čitav taj postupak stvaralaštva i stvaranja književnog djela. Danas mi se čini da sam i ja možda taj prizvani čitalac koji se u jednom trenutku našao ovdje živjeći život bjeguna”, kazala je Jovanović.

Univerzitetski profesor i član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, Siniša Jelušić osvrnuo se na više aspekata opusa Olge Tokarčuk.

“Pripremajući se za ovaj simpozijum razmišljao sam o intermedijalnim vezama i problemu odnosa teksta i drugih umjetnosti. I vrlo mi je bilo podsticajno to što su na ovogodišnjem programu “Grad teatra” jedna od najboljih predstava bili “Bjeguni”, koreografska predstava jedne plesne grupe iz Zagreba, koja je pokazala mogućnosti korespodencije jednog drugog medija u odnosu na književni tekst. A potom, naravno i drugi aspekti su vrlo bitni. Tako da mi se sada čini da je to jedna otvorena struktura koja daje mogućnosti dubinskih istraživanja odnosa onog starog pitanja, još od antike preko Lesinga, koje glasi: “Kako stoji stvar sa različitim umjetnostima u odnosu na čitanje jednog književnog teksta?”. Međutim, neposredno prije ovog skupa, meni je predsvjesno bila prisutna jedna ideja koja je na kraju prevladala. U svim tekstovima koje sam čitao o Olgi Tokarčuk se stalno promicala napomena da je ona klinički psiholog jungovske orjentacije i meni se stalno nametalo pitanje kakav je odnos spisateljice sa vrlo bitnim kategorijama djela Karla Gustava Junga, kojem se po svoj prilici ona vrlo temeljno bavi. I da li se u značenjskim dimenzijama mogu prepoznati tematski konteksti koji uključuju analitičku psihologije. Vrlo me zanima da li ima takvih kritičkih tekstova koji su se bavili analizom njenog djela. Onda se postavlja ključno pitanje,. S obzirom da, po mom sudu, sva značajna književna djela uvijek u sebi podrazumijevaju ove dubinske kategorije, posebno arhetipsku psihologiju, onda bi se postavilo pitanje da li u njenom djelu ova značenja korespondiraju ili se prosto radi o dva smjera u kome ovo analitičko mišljenje pripada nekoj vrsti psihoterapeutrskog rada, a druga dimenzija ima svoju autonomiju i zasebnu semantiku”, kazao je profesor Jelušić.

Književnik, prevodilac i novinar Muharem Bazdulj ocijenio je da je poslije raspada Varšavskog pakta i pada Berlinskog zida Olga Tokarčuk na neki način vratila dostojanstvo istočnoevropskoj književnosti.

“Postoji jedan čovjek koji je bio u Budvi, a koji je istovremeno bio prvi izdavač Olge Tokarčuk u Americi. On se zove Endru Vahtel, bio je i profesor slavistike na Nortvestern univerzitetu i, osim što je objavio jednu od najboljih knjiga o raspadu Jugoslavije “Making a Nation, Breaking a Nation”, gdje je zapravo pokušao da obrazloži da se Jugoslavija raspala upravo zato što nije uspjela da svoje etničke identitete spoji u jedan, on je napisao jednu knjigu koja se zove “Remaining relevant after communism”. Vahtel tu iznosi jako tačnu definiciju da Istočna Evropa nije geografski pojam, već onaj dio svijeta gdje se književnost precjenjuje. I kaže ako prođete Varšavom, LJubljanom, Beogradom… spomenici, imena ulica, ljudi na novčanicama su pisci. To je prilično bizarno iz perspektive Italije ili Francuske. Francuz može da se ponosi Molijerom ili Italijan Danteom, ali to nikad ne ide na način na koji se Poljaci ponose Mickijevičem ili Srbi NJegošem ili Slovenci Prešerenom. Vartel objašnjava da postoje dva razloga. Prvi je onaj momenat buđenja nacionalizma u doba Herdera, kada zapravo nacionalni jezik postaje temelj oko kojeg se okuplja cijela ideja nacije, kulture i države. Drugi razlog je upravo ono što se desilo nakon Drugog svjetskog rata, uticaj SSSR-a na istočnoevropske države i komunizam, gdje se u čuvenoj paraleli Solženjicina o velikom piscu kao drugoj vladi, književnost počinje da ima jednu vrstu političkog uticaja koji je čini automatski društveno relevantnijom nego što je to na zapadu. U raspravama kod nas često se govorio da je književnost nekad bila važna a da smo sad u nekoj tranziciji. Sve zavisi koja je difolt pozicija. Mi koji pamtimo koliko-toliko taj period kad je književnost bila socijalno relevantna, nama možda taj period nedostaje, ali on na zapadu kao takav nije postojao praktično u zadnjih 100 godina. Ono što Vartel ne kaže, ali se naslućuje, jeste da kao da ne vjeruje da se u istočnoj Evropi može biti književno relevantan i istovremeno ostati pisac ozbiljne estetike i ambicija. Onda je upravo književnica koju je on prvu objavio u Americi pokazala da je to moguće”, istakao je Bazdulj.

Program sedmog Festivala “Ćirilicom” biće nastavljen večeras od 21 sat kada će nobelovki Olgi Tokarčuk na Trgu između crkava biti uručena nagrada “Književni plamen”.