Foto: JU Muzeji i galerije Budve

Stefan Mitrov Ljubiša (1822–1878) je rođen u Budvi, posljednjeg dana februara 1824, kako je napisao u svom „Životopisuˮ. Taj datum doskoro nije osporavan, međutim, prema podacima iz izvještaja Niže osnovne škole u Budvi, rođen je 6. marta 1822. godine. U periodu od 1832. do 1841. godine, završio je tri razreda osnovne škole sa odličnim uspjehom. Razlog ovako prolongiranog školovanja leži u činjenici da je Ljubiša već sa dvanaest godina (1834) počeo da radi kao pripravnik u budvanskoj Općini, gdje je radio do 1870. godine kada je izabran za predsjednika Dalmatinskog sabora, i shodno tome se preselio u Zadar. Ljubiša je obavljao razne funkcije u tadašnjoj budvanskoj lokalnoj upravi: pisar-pripravnik, opštinski sekretar, načelnik Upraviteljstva.



Ljubišino političko angažovanje počinje na čuvenoj Bokeškoj skupštini održanoj 13. juna 1848. godine u Prčnju. U tada održanom govoru pred izabranicima cijele Boke iznosi svoj politički program za čije ostvarenje će se boriti cijelog života. Njegova politička borba temeljila se na borbi za ravnopravnost jezika, za uvođenje narodnog jezika u škole, administraciju i sudstvo, ravnopravnost vjeroispovjesti i ekonomski razvoj i prosperitet Boke i Dalmacije. Godine 1861. bokeljske opštine ga biraju za svog poslanika u Dalmatinskom saboru. Te iste godine, od strane Sabora je izabran za predstavnika u Carevinskom vijeću u Beču čime počinje njegova karijera poslanika duga sedamnaest godina.

Svoj prvi rad, istorijsko-etnografski spis „Opštestvo Paštrovsko u okružju Kotorskomˮ, objavio je 1845. godine u „Srpsko-dalmatinskom magazinuˮ. Godine 1866. objavio je svoje jedino poetsko djelo, epsku pjesmu u desetercu „Boj na Visuˮ. Dvije zbirke pripovjedaka „Pripovijesti crnogorske i primorskeˮ i „Pričanja Vuka Dojčevićaˮ, koje je napisao u zadnjoj deceniji života, djela su kojima je ostavio neizbrisiv trag u našoj književnosti.

Ideja o uspostavljanju memorijala posvećenog Stefanu Mitrovom Ljubiši bila je prisutna u lokalnoj zajednici od početka XX vijeka. Uslovi za njegovo uspostavljanje stvaraju se osamdesetih godina kada se planom obnove nakon zemljotresa (1979) budvanski Arhiv i Memorijalni muzej Stefana Mitrova Ljubiše smještaju u piščevu rodnu kuću u Starom gradu. Spomen dom je svečano otvoren 1995. godine izložbom o životu i radu Stefana Mitrova Ljubiše koju su realizovali Državni arhiv Crne Gore – Arhivsko odjeljenje Budva i JU „Muzeji, galerija i bibliotekaˮ Budva. Danas je Spomen dom „Stefan Mitrov Ljubišaˮ muzejska jedinica u okviru JU Muzeji i galerije Budve.

U skladu s misijom koju jedna memorijalna jedinica ima, Spomen dom „Stefan Mitrov Ljubišaˮ prikuplja, istražuje, čuva, prezentuje i valorizuje građu o čuvenom piscu i političaru. S obzirom na nedostatak materijala, čiji je uzrok, između ostalih, preseljenje Stefana Mitrova Ljubiše u Zadar, muzejsku građu prevashodno čine prva izdanja Ljubišinih djela i dokumenta.

U zbirku prvih izdanja ubrajaju se četiri sveske prvog izdanja Ljubišinih Pričanja Vuka Dojčevića iz 1877–1878. godine, Ljubišin Životopis (1878), Govor zastupnika Stefana Ljubiše u Dalmatinskom saboru januara 1877. godine i Jedan listak u spomen Stjepanu Mitrovom Ljubiši od Todora Stefanovića Vilovskog (1879), koje je poklonila Olga Ljubiša prilikom otvaranja Spomen doma. Dokumenta i skenirani primjerci arhivske građe obuhvataju zvanična dokumenta o Ljubišinom školovanju, radu u budvanskoj Opštini i Dalmatinskom saboru, djelove pripovijesti Šćepan Mali i prevoda Sa zakletve Katiline Gaja Salustija Krispa, jedan broj pisama, ali i dokumentarnu građu o tome kako je lokalna zajednica kroz vrijeme čuvala od zaborava uspomenu na slavnog sugrađanina.

U ovoj memorijalnoj jedinici brojne su jedinice bibliotečke građe koje obuhvataju pojedina izdanja Ljubišinih djela, stručnu literaturu o Ljubišinom djelu, ali i o kulturnoj istoriji Budve. U Spomen domu čuva se i nekoliko poklon zbirki fotografija, koje predstavljaju važan dokument o razvoju grada. Posebno ističemo fotografije koje je prikupljao i poklonio Ante Urban, a koje obuhvataju period od 1898. godine do kraja XX vijeka, s posebnom zbirkom fotografija o Budvi u zemljotresu 1979. godine.

Izvor: JU Muzeji i galerije Budve