Foto: Nikola Todorović

Božović je o pitanjima književnosti i angažovanosti govorio, pored ostalog, ukazavši na odnos intelektualaca i stvarnosti, ali i na samu angažovanost čitalaca koji su u literaturi tražili odgovore na neka važna pitanja. Prema njegovim riječima, nestanak socijalne funkcije književnosti u razmjerama Istočne Evrope dešava se sa padom komunizma.

„Do tog trenutka književnost ima socijalnu funkciju koja je nesumnjiva i književnost je glavno polje slobode. Pogotovo recimo u nekom tom dobu zrelog, poznog komunizma faktički svake godine, od 1980. do 1989. godine, možemo da primijetimo novu tematsku struju u tadašnjoj srpskoj i jugoslovenskoj književnosti i kako se neprestano proširuju granice slobode. Da li je to Goli otok, kolektivizacija, neka kontroverza iz Drugog svjetskog rata ili građanskog rata u Jugoslaviji. Te teme se otvaraju, a njih u tom periodu nema ni u istoriografiji, ni u drugim društvenim disciplinama. Književnost ima jednu vrstu oslobođenosti već zbog činjenice da ima ezopovski metaforički govor i ona može slobodnije da iskušava polje slobode. U cijelom komunizmu mi bismo mogli da kažemo da zapravo postoji književnost kao jedno oslobođenije polje stvarnosti, kulture, društva. Gubeći socijalnu funkciju književnost gubi veliki dio svoga autoriteta, javnog uticaja i svojih čitalaca. Mnogi ljudi koji su osamdesetih godina čitali književnost, kada su tiraži bili desetinama ili stotinama puta veći nego što su danas, nisu čitali samo iz umjetničkih razloga, nego su čitali tražeći u književnosti zabranjene ili potisnute istine društva, politike i istorije“, istakao je Božović.


Foto: Nikola Todorović

Prof. dr Zoran Avramović, koji je doktorirao sociologiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, naveo je da u srpskoj književnosti za dva vijeka, od NJegoša, Dositeja i Vuka, nema književnika, i jače i slabije snage, koji se na neki način nije miješao u javni život ili u politiku.

„Imate, dakle, angažman književnika i u 19. vijeku u Jugoslaviji. To su bile velike borbe među književnicima - oko državnog poretka, društenog poretka, političkih ličnosti i njihovih odluka. Dakle, sve što je u javnosti bilo je predmet njihovih polemika i rasprava. Moja teza je da su prije svega književnici, a potom i njihova djela, od 1945. do 1990. godine učinili veliku stvar za demokratizaciju jugoslovenskog društva. Recimo, Branko Ćopić je objavio „Jeretičku priču“ 1950. i bio napadnut zbog toga. Onda na Kongresu Saveza književnika u LJubljani 1952. Krleža poziva jugoslovensku književnost da reaguje na staljinistički socijalizam. Imate i čuvenu raspravu o srpsko-hrvatskom jeziku 1967. Znate da su Hrvati dali Deklaraciju o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika, a srpski pisci su odgovorili Predlogom za razmišljanje. Pa onda imate Dragoslava Mihailovića i „Kad su cvetale tikve“ 1968, zatim 1976. veliku polemiku oko „Grobnice za Borisa Davidoviča“ Danila Kiša. 1979. Stanko Korać je napadnut u Hrvatskoj zbog „Književne hrestomatije“, jer navodno izdvaja srpske pisce iz hrvatske kulture i književnosti. I onda najčuveniji i najburniji slučaj, Gojko Đogo i „Vunena vremena“ 1981. godine“, kazao je Avramović.

Kada je riječ o angažovanosti i književnosti, prof. dr Boško Suvajdžić, redovni profesor Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, mišljenja je da je Vuk Stefanović Karadžić lakmus papir preko čijeg imena se prelamaju različite aktuelne ideje.

„Vuk je bio i ime književnika i ime jednog revolucionara i reformatora, čovjek koji je u 19. vijeku, kako je rekao Meša Selimović u sjajnoj knjizi „Za i protiv Vuka“, ustao sam protiv svih institucija. Kako kaže Selimović, to nisu bili nekakvi diletanti, amateri, neuki ili nepismeni ljudi. To je bila elita – građanska, crkvena, društvena. Vuk je ustao jer je mislio da je u pravu, jer je deviza bila da nikada čovjek ne smije dati umlje za bezumlje ako misli da je u pravu. To je posebno Ivo Andrić cijenio, tu revolucionarnu stranu njegove reforme. Nije slučajno što je Andrić imao devet eseja o Vuku, a i njegova akademska pristupna besjeda je bila o Vuku kao piscu, čime se on 1946. godine deklarativno i gromko javno obznanio kao vukovac. Međutim, svakako treba reći da je Andrić upravo i pokazivao tu vrstu referentnosti na tradiciju koja je toliko teško raspoznatljiva i ima mnogo slojeva. I danas se čuju ti glasovi negodovanja na Vukovu reformu, a to su sve pokazatelji da kada neko utemeljuje nešto to sve prate velike priče. O tim pričama se može kritički raspravljati, ali uvijek tu ima određene političke konotacije. Još uvijek to traje i poprima nove dimenzije. Kada vi pogledate to grandiozno djelo, vidite da se on brani samim sobom“, istakao je Suvajdžić.

Akademik prof. dr Jovan Delić, redovni profesor Fililoškog fakulteta Univerziteta u Beogradu, ocijenio je da književnost mora biti nezavisna od politke i da ne smije biti izmanipulisana politikom, ali i da politika mora biti njena tema jer je pred književnošću kompletna ljudska stvarnost. On je detaljnije govorio o Vasku Popi kao angažovanom pjesniku, uz napomenu da je angažovanost u Popinom slučaju imala određene posljedice.
„Ja sam htio da vam pokažem kako je to Vasko Popa, koji je primjer jednog čistog liričara, angažovan pjesnik i kako je na NJegoševom tragu ostvario jednu od najboljih knjiga srpske književnosti i poezije – to je „Uspravna zemlja“. To je vrh njegove poezije i zapravo lirski spjev koji je pandan jednom NJegoševom epskom spjevu. Lirski spjev je napravljen od pet ciklusa i zahvaljujući toj cikličnosti ima epski zamah. Imate „Hodočašća“, taj niz crkava koji počinje sa Hilandarom. Danas kada vidite šta se dešava sa Hilandarom onda vidite taj njegov strah, kao i strah za Kalenić. Onda imate niz koji ide do najjužnije do najsjevernije tačke. On od Svetog Save pravi ključnog junaka koji sa „Hilandarom“ do „Povratka u Beograd“ prolazi kroz sve cikluse. Onda imate treći, središnji ciklus „Kosovo polje“, a poslije toga slijedi ciklus „Ćele-kula“ koji je simbol Prvog srpskog ustanka sa Karađorđem. I na kraju „Povratak u Beograd“ gdje se zasađuje „očev štap“ i gdje se sreće sa Svetim Savom odnosno starcem na Vračaru. To je jedna genijalna knjiga, a Popa je zapravo napadnut zbog svega ovoga“, naglasio je Delić.
Moderatorka večeri bila je Stanka Rađenović Stanojević iz Narodne biblioteke Budve.

Osmi Festival „Ćirilicom“ biće nastavljen večeras od 21 sat na prostoru ispod Citadele programom u slavu budvanskog glumca Bogoboja Rucovića (1869 – 1912). Tim povodom glavna gradska arhitektica Jelena Lazić predstaviće projekat kojim Opština Budva ima namjeru da otkupi njegovu rodnu kuću koja bi bila namijenjena za ustanove kulture grada. Na večeri će učestvovati i dramski pisac Nebojša Romčević i profesor Fakulteta dramskih umjetnosti Darko Antović.

Festival do 14. septembra organizuju Narodna biblioteke Budve i Udruženje izdavača i knjižara Crne Gore, uz podršku Opštine Budva, Turističke organizacije opštine Budva i Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom.